Teoria przywiązania: Jak przywiązanie wpływa na nasze dzieci?

Teoria przywiązania wyjaśnia znaczenie wczesnej więzi między rodzicem a dzieckiem oraz jej wpływ na osobowość i zdrowie dziecka.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Elena Sanz.

Ostatnia aktualizacja: 27 stycznia, 2023

Jeśli mówimy o psychologii edukacyjnej i rozwojowej, teoria przywiązania jest prawdopodobnie jedną z najbardziej znanych. Dzięki niej lepiej zrozumieliśmy, jak ważna jest więź łącząca rodziców z dziećmi. Byliśmy również w stanie zrozumieć, w jaki sposób przywiązanie stanowi decydujący czynnik w kształtowaniu osobowości.

Styl przywiązania wpływa na samoocenę dzieci oraz ich zdolność do ufania innym i poznawania otaczającego ich środowiska. To przywiązanie moduluje sposób, w jaki niemowlę postrzega siebie, jego zdolność do nawiązywania relacji z innymi oraz jakość jego zdrowia emocjonalnego. Jeśli więc posiadasz dzieci, ważne jest, abyś zapoznał się z tym tematem.

Teoria przywiązania

Przywiązanie to intensywna, długotrwała, serdeczna więź, która rozwija się między niemowlęciem i jego głównymi opiekunami. Niemowlę może przywiązać się do kilku osób, ale to relacje z rodzicami są uważane za najważniejsze.

Celem tej więzi jest zwiększenie jego szans przeżycia. Noworodek jest całkowicie zależny od opiekuna, nie tylko w kwestii zapewnienia mu integralności fizycznej, ale również prawidłowego rozwoju emocjonalnego.

Aby wytworzyć to przywiązanie, dziecko rozwija szereg zachowań (takich jak płacz, gaworzenie lub towarzyskie uśmiechanie się), które przyciągają uwagę matki lub ojca i promuje zarówno fizyczną bliskość, jak i więź emocjonalną. W tym samym czasie u rodziców pojawiają się tak zwane „zachowania matczyne lub ojcowskie”, które są reakcjami wywoływanymi przez oksytocynę. Dzięki temu procesowi, rodzice zaczynają zwracać uwagę na potrzeby dziecka i uświadamiają sobie konieczność zapewniania mu opieki.

Ostatecznym celem jest, aby rodzic był obecny i dostępny dla dziecka oraz był wrażliwy i reagował na jego żądania. Powinien być w stanie odpowiednio zareagować i pomóc niemowlęciu w samoregulacji emocjonalnej. W ten sposób, dzień po dniu i przy każdej interakcji, dziecko generuje wizję siebie i innych, która ostatecznie określi jego przyszłą osobowość.

Teoria przywiązania – geneza

Cała ta wiedza na ten temat jest wynikiem dziesięcioleci badań. Początków teorii przywiązania możemy upatrywać w pracach angielskiego psychologa Johna Bowlby’ego, który postulował kilka koncepcji w tym zakresie. Oto one:

• Niemowlę ma wrodzoną potrzebę przywiązania do głównej postaci. Pomysł ten, znany jako monotropia, wskazuje, że musi istnieć pierwotna więź (ważniejsza i jakościowo różna od pozostałych), która jest tworzona z rodzicem.
• Istnieje krytyczny okres dla tworzenia więzi przywiązania. Jeśli w pierwszych latach życia dziecko zostanie pozbawione tej macierzyńskiej lub ojcowskiej więzi (lub jeśli zostanie ona przerwana), konsekwencje mogą być nieodwracalne.
• Przywiązanie sprzyja bliskości między rodzicem i dzieckiem oraz  powoduje, że dziecko doświadcza wysokiego poziomu cierpienia w obliczu separacji.
• Ta relacja z matką lub głównym opiekunem i dzieckiem tworzy mentalny model, który od tej chwili będzie na nie wpływał. Innymi słowy, ta relacja jest decydującym czynnikiem w wizji, jaką dziecko rozwinie o sobie, o innych i o świecie. Ponadto będzie miało wpływ na jego długoterminowe zdrowie psychiczne i emocjonalne.

Mary Ainsworth i jej wkład w teorię przywiązania

Drugą postacią o wielkim znaczeniu w teorii przywiązania była Mary Ainsworth. Ta amerykańska psychoanalityk opracowała protokół oceny i identyfikacji typów przywiązania. W ten sposób wymyśliła słynny eksperyment znany jako „dziwna sytuacja”, w którym obserwowano kilka diad matka-dziecko.

Chodziło o to, aby przeanalizować, jak dzieci zachowywały się w obecności matek w nieznanej im sytuacji, jak reagowały na jej odejście i co robiły po jej powrocie. Odkrycia zidentyfikowały trzy różne style przywiązania. Oto one:

1. Przywiązanie pełne bezpieczeństwa

Jest to idealny styl przywiązania, który występuje, gdy matka jest wrażliwa na potrzeby i emocje niemowlęcia oraz reaguje szybko i konsekwentnie. Generuje to u dziecka poczucie bezpieczeństwa, które dzięki bliskości matki pozwala mu na eksplorację otoczenia i regulowanie emocji.

Niemowlęta z bezpiecznym przywiązaniem stają się ludźmi, którzy ufają sobie i innym oraz wiedzą, jak nawiązywać relacje oparte na współzależności. Oznacza to, że wiedzą, jak stawiać granice, ale nie boją się emocjonalnej intymności.

2. Przywiązanie ambiwalentne

Ten styl powstaje, gdy matka jest niekonsekwentna w swoich reakcjach. Na ogół nie jest emocjonalnie dostępna dla dziecka i choć czasami jest uważna i czuła, innym razem zachowuje się wrogo lub obojętnie. Generuje to u dziecka poczucie niepewności w obliczu nieprzewidywalnej rzeczywistości, co prowadzi do poważnych trudności w kwestii zaufania.

W przyszłości dzieci te stają się bardzo niepewne siebie, niespokojne i zależne. Często są to ludzie, którzy nigdy nie będą czuli się swobodnie w swoich przyszłych relacjach i zawsze będą potrzebować zapewnienia, że druga osoba ich kocha.

3. Unikające przywiązanie

W tym trzecim przypadku matka ignoruje wezwania dziecka lub jest na nie obojętna. Potrzeby emocjonalne niemowlęcia nie są zaspokajane, a wręcz przeciwnie, są odrzucane lub minimalizowane. W ten sposób dziecko wybiera emocjonalne odłączenie, ponieważ rozumie, że nie ma sensu wyrażać siebie, jeśli nie jest w stanie uzyskać pocieszenia ani odpowiedzi.

Jako dorośli ludzie osoby takie mają tendencję do przyjmowania postawy skrajnej niezależności i boją się okazywać bezbronność lub otwierać się na innych. Często wydają się pewne siebie i samowystarczalne, ale w głębi duszy towarzyszy im przerażenie.

Później dodano również czwarty typ, zwany przywiązaniem zdezorganizowanym. Łączy on w sobie cechy przywiązania lękowego i unikającego. Powstaje w sytuacjach traumy rodzicielskiej lub zaniedbania.

Teoria przywiązania pomaga nam zrozumieć, jak zbudowany jest nasz wewnętrzny świat

Krótko mówiąc, teoria przywiązania jest odpowiedzią na to, jak kształtuje się wewnętrzny i emocjonalny świat dzieci. To właśnie w relacji z matką (lub głównym opiekunem) dziecko rozwija wyobrażenie o sobie. Uczy się również, czego oczekiwać od innych, a także kształtuje postawy i tendencje interpretacyjne, które pozostaną z nim na całe życie.

Podstawowa więź przywiązania jest modelem, za którym podążają wszystkie inne relacje w życiu. Dlatego tak ważne jest, aby była to relacja wysokiej jakości.

Jeśli niemowlę dorasta w bezpiecznym przywiązaniu, w przyszłości będzie mogło cieszyć się zdrowymi, zrównoważonymi i satysfakcjonującymi relacjami oraz będzie miało niezbędną motywację do osiągania swoich celów i podejmowania decyzji. Krótko mówiąc, będzie bliżej sukcesu, szczęścia i dobrego zdrowia emocjonalnego.