Mononukleoza zakaźna - czego o niej nie słyszałeś?!

Mononukleozę może wywołać zakażenie wirusem Epsteina-Barr, które u osób ze sprawnym układem odpornościowym przebiega bezobjawowo.

Przejrzane i zatwierdzone przez: lekarz José Gerardo Rosciano Paganelli.

Napisany przez Equipo Editorial

Ostatnia aktualizacja: 12 lipca, 2023

Mononukleoza zakaźna to choroba wywoływana przez wirus Epsteina-Barr (EBV), znany również jako ludzki herpeswirus 4 (HHV-4). Choroba ta występuje wyłącznie u ludzi. Zazwyczaj chorują na nią dzieci, nastolatki i młodzi dorośli.

Wirus Epsteina-Barr ma dwie kluczowe właściwości: atakuje przede wszystkim limfocyty B i część ustną gardła. Po przebyciu choroby, do końca życia pozostaje w organizmie w postaci latentnej (ukrytej). W dzisiejszym artykule, przyjrzymy się wirusowi EBV z bliska. Dowiedz się czym jest mononukleoza zakaźna.

Mononukleoza – Jak dochodzi do zakażenia?

Zakażenie EBV następuje drogą kropelkową, najczęściej przez bezpośredni kontakt ze śliną zarażonej osoby. Najczęściej nosiciele nie wykazują żadnych objawów choroby.

Ze względu na drogę zakażenia, mononukleoza jest nazywana “chorobą pocałunków”.

Ponadto, mononukleozą można zarazić się przez kontakt z przedmiotami takimi jak kubki czy szczoteczki do zębów, zakażonymi przez ich właścicieli. Istnieje również ryzyko zakażenia przez krew (w czasie transfuzji) oraz w wyniku przeszczepu komórek krwiotwórczych.

Wiek, w którym najbardziej prawdopodobnie zarazimy się mononukleozą, generalnie zależy od poziomu społeczno-ekonomicznego. W krajach rozwijających się, mononukleoza jest chorobą wieku dziecięcego. Z kolei w krajach wysoko rozwiniętych, występuje ona najczęściej wśród nastolatków.

Zakażenie wirusem Epsteina-Barr

U osób ze sprawnym układem odpornościowym – infekcja EBV zwykle przebiega bezobjawowo, dlatego też pozostaje niezauważona.

Reakcja wywoływana przez wirusa w organizmie jest różna w zależności od wieku:

• U dzieci, zakażenie EBV w większości przypadków nie daje objawów
• W przypadku nastolatków i młodych dorosłych, wirus może nie powodować objawów lub wywołać mononukleozę zakaźną
• U osób powyżej 40 r.ż., pierwotne zakażenie EBV często przyczynia się do wystąpienia wirusowego zapalenia wątroby

Trzeba zaznaczyć, że sytuacja wygląda inaczej u osób z osłabioną odpornością (np. w przebiegu AIDS). U takich osób zakażenie wirusem Epsteina-Barr może spowodować choroby układu limfatycznego.

Mononukleoza – objawy

Mononukleoza zakaźna charakteryzuje się trwającym od 4 do 6 tygodni okresem wylęgania.

W tym okresie chory zazwyczaj wykazuje objawy grypopodobne: męczliwość, ogólne osłabienie, stan podgorączkowy lub gorączkę poniżej 38°C.

Następnie pojawiają się charakterystyczne objawy mononukleozy:

• bardzo bolesne zapalenie gardła i migdałków
• wysoka gorączka (powyżej 38°C)
• szyjna limfadenopatia – węzły chłonne na szyi są wyraźnie powiększone; jest to jeden z najbardziej charakterystycznych objawów mononukleozys
• splenomegalia – powiększenie śledziony, występuje w połowie przypadków
• czasami powikłaniem choroby może być astenia (wyjątkowa słabość organizmu)

Rozpoznanie

W rozpoznaniu stwierdza się limfocytozę, z liczbą limfocytów ponad 4,5 tys. / mm³. Nie jest to jednak wystarczająca przesłanka do ostatecznego zdiagnozowania mononukleozy zakaźnej.

Wyróżnia się limfocytozy o podłożu łagodnym – te występujące w przebiegu chorób i procesów zapalnych – oraz o podłożu złośliwym, występujące w białaczkach.

Podłoże limfocytozy można stwierdzić na podstawie wizualnej, mikroskopowej analizy rozmazu krwi obwodowej. Obecność atypowych limfocytów wskazuje na limfocytozę o łagodnym podłożu.

Limfocyty atypowe są większe od prawidłowych i mają bardziej zdezorganizowane jądro komórkowe. Powodem tych zmian jest stymulacja komórek przez antygeny.

Badaniem najszybciej potwierdzającym mononukleozę jest test na przeciwciała heterofilne. Wynik testu jest pozytywny u 85% chorych na mononukleozę. U osób z innymi chorobami wynik testu jest negatywny.

Przeciwciała heterofilne

Występowanie heterofilnych przeciwciał IgM jest objawem patognomonicznym zakażenia wirusem Epsteina-Barr. Innymi słowy, tego typu przeciwciała są produkowane wyłącznie przez wirus EBV.

Ważne znaczenie diagnostyczne ma zdolność przeciwciał heterofilnych do zlepiania końskich, bydlęcych i baranich krwinek. Umożliwia to wykrycie ich obecności przy pomocy odczynu Paula-Bunnella-Davidsohna.

Wzajemny stosunek poszczególnych rodzajów przeciwciał pozwala lekarzom na rozróżnienie ostrego zakażenia od infekcji przebytej w przeszłości

• w przypadku ostrgo zakażenia, większość przeciwciał stanowić będą anty VCA-IgM Ac; mogą one być wykryte we krwi do 5 miesięcy od zakażenia
• po 4 tygodniach od początku choroby, w osoczu pojawią się przeciwciała anty VCA-IgG Ac; natomiast anty EBNA-IgG Ac będą nieobecne
• w przypadku infekcji przebytej w przeszłości, w osoczu będą występować zarówno przeciwciała anty VCA Ac, jak i anty EBNA-IgG.

Diagnostyka różnicowa

W przypadku wystąpienia objawów sugerujących mononukleozę, bezwględnie należy przejść diagnostykę różnicową. Powinno się także zastosować ją w przypadku podejrzenia innej przyczyny limfocytozy, np. białaczki lub chłoniaka.

Leczenie

Mononukleozę leczy się objawowo. Warto dodać, że u pacjentów, którym podano amoksycylinę, rozwija się wysypka na całym ciele, począwszy od trzeciego dnia po przyjęciu pierwszej dawki antybiotyku.

Mononukleoza zakaźna – powikłania

Podczas mononukleozy może dojść do pęknięcia śledziony spowodowanego jej szczególnie silnym obrzękiem, jednak zdarza się to jedynie w 1% przypadków.

Mononukleoza może prowadzić również do anemii hemolitycznej, ze względu na możliwość niszczenia czerwonych krwinek przez przeciwciała heterofilne.

Skutkuje to uwolnieniem bilirubiny, dlatego u chorych na mononukleozę może pojawić się żółtaczka (żółte zabarwienie skóry i błon śluzowych).

Dodatkowo, z mononukleozą mogą być również związane:

• zespół przewlekłego zmęczenia
• zespół Guillaina-Barrégo
• pacjenci z chorobą limfoproliferacyjną związaną z chromosomem X nie są w stanie wytworzyć reakcji odpornościowej na infekcję EBV, może ona być dla nich nawet śmiertelna

Inne choroby związene z EBV

Do chorób związanych z wirusem Epsteina-Barr, oprócz mononukleozy należą również:

• choroby limfoproliferacyjne
• rak nosogardła
• toczeń rumieniowaty układowy i inne choroby autoimmunologiczne