Ciekawe zdania i refleksje filozoficzne na temat wojny

Na przestrzeni dziejów dokonywano różnych refleksji na temat wojny. W tym artykule przyjrzymy się kilku najpopularniejszym.

Niestety wojny towarzyszyły ludzkości na przestrzeni dziejów. Skłoniło to wielu filozofów do refleksji nad naturą, przyczynami i konsekwencjami wojny w kulturze ludzkiej i powszechnej.

W związku z tym myśliciele, którzy zajęli się tym zjawiskiem, podnieśli następujące pytania:

• Czym jest wojna?
• Czy możliwy jest świat bez wojny?
• Jaki jest jej cel?
• Czy wojny są sprawiedliwe?

Biorąc to pod uwagę, przyjrzyjmy się, jak filozofowie odpowiadali na te pytania na przestrzeni dziejów. Poznajmy najistotniejsze refleksje na temat wojny.

1. Człowiek ma naturalną skłonność do wojny

Od czasów starożytnych kilku myślicieli twierdziło, że konflikt i wojna są nieodłącznymi cechami człowieka. Na przykład dla Tukidydesa, greckiego historyka z V wieku p.n.e., wzrost władzy jednej ze stron jest początkiem wojny. Jest to aspekt, który uważał za naturalny dla gatunku ludzkiego.

Platon ze swej strony postulował, że naturalnym stanem miast jest wojna, której sprzyja antagonizm tkwiący w naturze człowieka.

Jednak Platon nie usprawiedliwiał żadnej wojny. Odrzucał te, które miały miejsce w mieście, choć bronił walki z każdym wrogiem zewnętrznym: barbarzyńcami, którzy zakłócali spokój wewnętrzny.

Pokój polegał więc dla Platona nie tylko na utrzymywaniu przyjaznych stosunków między samymi obywatelami greckimi i regulowaniu działań wojennych wewnątrz kraju. Według niego pokój oznaczał także unikanie zewnętrznej ingerencji barbarzyńców na własne terytorium.

Wreszcie hiszpański filozof Gustavo Bueno utrzymywał, że wojna jest zjawiskiem głęboko ludzkim. Chociaż jest to brutalny i niebezpieczny proces, wiąże się z tym, kim jesteśmy jako gatunek i z naszym rozwojem jako cywilizacji.

2. Debata i refleksje na temat wojny sprawiedliwej

Innym szeroko dyskutowanym tematem w filozofii jest legitymizacja wojny. W związku z tym Platon potwierdził, że wojna jest uprawniona, o ile jej celem jest obrona porządku państwa.

Jeśli jednak wojny są wynikiem chciwości, to według Platona są one bezprawne, choć nieuniknione. Filozof ateński uważał, że chciwość jest częścią naszej natury.

W średniowieczu refleksje na temat wojny w kulturze zachodniej przeniknęły chrześcijaństwo. W tym przypadku św. Augustyn z Hippony uważał, że wojna jest zła i należy jej unikać.

Mimo to bronił istnienia wojny sprawiedliwej z uzasadnionych powodów. W tym sensie plądrowanie i atakowanie innych państw nie mogłoby być uprawnione, ale obrona państwa przed agresją lub kierowanie heretyków na właściwą drogę wiary już takie byłyby.

Ze swojej strony Niccolo Machiavelli twierdził, że wojna i siła są ponad sprawiedliwością. Dlatego wojna nie może być ani sprawiedliwa, ani niesprawiedliwa, ale nieunikniona, konieczna i użyteczna do zarządzenia porządku w państwie.

Stanowiska te stoją w sprzeczności z perspektywą Kanta, który przekonywał, że nie należy składać w ofierze żadnego człowieka. Nie jesteśmy środkiem do celu. Dlatego twierdził, że wojny należy unikać za wszelką cenę i nie ma dla niej moralnego uzasadnienia.

3. Natura ludzka nie musi wiązać się z konfliktem

Tak jak są myśliciele, którzy bronią tego, że konflikt jest nieodłącznym elementem ludzkiej natury, są inni, którzy twierdzą, że porozumienie jest tym, co nas definiuje jako gatunek.

W tej perspektywie odnajdujemy Arystotelesa, który również rozważał kwestie wojny. Uważał, że człowiek jest jedynym zwierzęciem zdolnym docenić różnicę między dobrem a złem, sprawiedliwością a niesprawiedliwością. Dlatego jesteśmy jedynym gatunkiem zdolnym do uniknięcia konfliktów.

Ponadto, według Stagiryty, człowiek jest zwierzęciem politycznym, które z natury dąży do życia w jedności z innymi, tworząc społeczeństwa. Nasza zdolność rozumowania pozwala nam dostrzec, że konflikt nie zawsze jest najlepszą opcją.

Arystoteles przyznał jednak, że porządek polis generuje konflikty, ponieważ umowy i reguły są narzucane. W tym sensie powstające konflikty będą zawierały pewien stopień przemocy, który nigdy nie zostanie całkowicie stłumiony. W takich przypadkach celem wojny będzie przywrócenie pokoju.

4. Projekt wiecznego pokoju

Projektem wiecznego pokoju zajmowali się tacy filozofowie jak Rousseau, Leibniz i Kant. Idea ta polega na zaproponowaniu planu gwarantującego powszechny i trwały pokój.

W związku z tym Kant napisał traktat polityczny zatytułowany O wiecznym pokoju. Przedstawia w nim kilka propozycji gwarantujących pokój między państwami:

• Wyeliminować możliwość cesji lub darowizny państw osobom prywatnym.
• Zlikwidować stałe armie.
• Wyeliminować dług narodowy, ponieważ generuje napięcia między narodami.
• Przyjąć republikanizm jako formę rządów i wolności państw sfederowanych w każdym narodzie.

Hegel ze swej strony przekonywał, że nie może być ani wiecznego pokoju, ani międzynarodowego porządku prawnego. W końcu indywidualne pragnienie często bierze górę nad pragnieniem utrzymania pokoju między państwami.

Ponadto, zdaniem Hegla, wojny nie należy unikać. Uważał, że to środek, który pozwala pewnej grupie ludzi dominować nad drugą.

5. Niszczycielskie konsekwencje wojen światowych

Historia pokazała nam, że sposób, w jaki toczyły się wojny, zmieniał się z biegiem czasu. W miarę upływu wieków dodawano nowe bronie i strategie, aż do osiągnięcia wyższych poziomów zniszczenia i barbarzyństwa.

W XX wieku niszczycielska zdolność istot ludzkich stała się oczywista wraz z wojnami światowymi i rozwojem broni jądrowej. Filozof Günther Anders uznał te fakty za wystarczające powody, aby od teraz unikać wojny.

Od zeszłego stulecia ludzkość uświadomiła sobie swoją zdolność do samozniszczenia i zaczęła się jej bać. Od tego czasu wojny nadal toczą się, ale podchodzi się do nich w inny sposób. Postrzega się je z większą rozwagą jako pozbawione wszelkich śladów cnoty.

Dziś, bardziej niż kiedykolwiek, trzeba głęboko zastanowić się nad wojną. Konflikty międzynarodowe, które rozwinęły się w ostatnich latach, stawiają pytania tak ważne, jak przyszłość ludzkości.