Ciąża wyzwala zmiany w mózgu mające na celu promowanie więzi z dziećmi

Ciąża to okres pełen zmian dla kobiet. Dotyczą one również neuronów mózgu. Co mówią najnowsze badania o hormonach, mózgu i macierzyństwie?

Napisane i zweryfikowane przez lekarz Leonardo Biolatto.

Ostatnia aktualizacja: 27 stycznia, 2023

W odwiecznej dyskusji na temat istnienia lub nieistnienia instynktu macierzyńskiego nowe informacje wnosi medycyna, psychologia i filozofia. Niedawno przeprowadzone w Holandii badanie zdaje się potwierdzać, że wraz z ciążą mózg przechodzi zmiany ułatwiające opiekę nad dziećmi, wzmacniające więź i ułatwiające zadania związane z rodzicielstwem. Ale jakie dokładnie zmiany w mózgu wyzwala ciąża?

Elseline Hoekzema, liderka badań opublikowanych w tym tygodniu w Nature, od ponad 10 lat prowadzi prace badawcze nad mózgiem kobiet w ciąży. Jak sama stwierdziła w kilku komunikatach, nie mamy tylu informacji, ile byśmy chcieli, na temat modyfikacji neuronalnych zachodzących u kobiety w ciąży.

Ale w jaki sposób ciąża wyzwala zmiany w mózgu? Czy pełnią one funkcję społeczną lub wiążą się z przetrwaniem gatunku?

Spekulacje na temat wyników wykraczają poza biologię. Czy miłość do dzieci może być u ludzi zaprogramowana? Przyjrzeliśmy się temu bliżej.

Na czym polegało badanie w Holandii?

Zespół Hoekzemy liczył 89 młodych kobiet z jej kraju, które zgodziły się wziąć udział w długoterminowych badaniach rozpoczętych w 2015 roku. Wszystkie były nieródkami, tj. nie rodziły wcześniej.

Po 5 latach, w 2020 roku, 40 z nich urodziło dziecko. Kolejne 40 kobiet, które nie były matkami, służyło jako grupa kontrolna do badań. Pozostałych 9 odpadło w trakcie.

Za pomocą rezonansu magnetycznego i skanów obrazowych naukowcy przeanalizowali mózgi 40 kobiet, które zaszły w ciążę: przed poczęciem i po porodzie. Następnie powtórzono badania rok po porodzie u 28 z nich. Jednocześnie, 40 kobiet, które nie były w tym czasie w ciąży, również zbadano pod tym samym kątem.

Oprócz skanów MRI przeprowadzono testy inteligencji i sprawności poznawczej. U kobiet w ciąży regularnie mierzono też stężenie hormonów w moczu.

Wyniki dotyczące tego, czy ciąża wyzwala zmiany w mózgu

Ten sam zespół naukowy opublikował wstępne badanie w 2017 roku. Już wtedy zgłoszono wyniki, które wykazały znaczącą zmianę w istocie szarej mózgu u kobiet, które zaszły w ciążę.

Teraz, po kilku latach, wyniki się powtarzają. W obu przypadkach skany MRI wykazały zmniejszenie istoty szarej po ciąży. Ta substancja to nagromadzenie ciał neuronów w ośrodkowym układzie nerwowym.

Ale redukcja nie oznacza utraty funkcji. Wręcz przeciwnie, naukowcy wyjaśniają, że zmiany w mózgu podczas ciąży są oznaką, że hormony przebudowują system nerwowy matki.

Podobna modyfikacja zachodzi, gdy kobieta wchodzi w wiek dojrzewania. To znaczy, gdy poziom hormonów również gwałtownie się waha.

Ciąża wyzwala zmiany w mózgu, aby wzbudzać uczucie troski o innych

Zespół badawczy uzupełnił analizy u uczestniczących kobiet o funkcjonalny rezonans magnetyczny. Jest to badanie obrazowe, które rejestruje aktywność neuronów podczas „pracy” mózgu.

W ten sposób byli w stanie zaobserwować, że zmiany w istocie szarej koncentrowały się w sieciach neuronowych poświęconych autorefleksji i socjalizacji. Może to oznaczać, że modyfikacje mają tendencję do poprawy wzajemnych relacji z innymi, empatii i więzi międzyludzkich. Coś, co wydaje się niezbędne do opieki nad dzieckiem.

Wynik ten potwierdzają inne dane zebrane na temat tej grupy matek. Naukowcy pokazali kobietom zdjęcia uśmiechniętych dzieci i stwierdzili zmniejszenie częstości akcji serca u kilku z nich. Ten spadek tętna jest zauważalny, gdy wchodzimy w stany relaksu.

U kobiet z większą liczbą zmian w MRI wystąpiło większe zmniejszenie częstości akcji serca. Wnioskuje się zatem, że przebudowa istoty szarej skutkuje większą możliwością wytworzenia satysfakcjonującej więzi z dzieckiem.

Czy nauka wierzy w istnienie instynktu macierzyńskiego?

Niderlandzkie badania stanowią uzupełnienie kilku naukowych prób ujawnienia, co kryje się za instynktem macierzyńskim. A przynajmniej znalezienia odpowiedzi na pytanie o istnienie takiego instynktu.

Feldman ustalił w 2015 roku, że mózg ssaków (w tym ludzi) zmienia się pod wpływem macierzyństwa. W szczególności istnieją modyfikacje w obwodzie nagrody, który reguluje zadowolenie w obliczu różnych bodźców. Dwa najbardziej zaangażowane narządy to ciało migdałowate i podwzgórze.

Oksytocyna, wiodący hormon podczas ciąży, porodu i karmienia piersią, modyfikuje biochemię mózgu, aby sprzyjać więzi matka-dziecko. I jest coś więcej. Badanie wykazało, że poziom tej substancji wzrósł również u mężczyzn, którzy byli ojcami i mieli kontakt skóra do skóry ze swoimi dziećmi od pierwszej chwili.

Jeśli chodzi o mężczyzn, międzynarodowe badanie odnotowało również zmiany w istocie szarej mózgów tych, którzy byli ojcami. Chociaż nie na takim samym poziomie jak u kobiet w Holandii, ani w tych samych miejscach.

Zmiany w mózgu spowodowane ciążą zachodzą w bardzo dużej mierze na poziomie podkorowym, poniżej kory mózgowej. Obszar ten jest bardziej prymitywny i może wskazywać na adaptację, którą odziedziczyliśmy po naszych przodkach hominidach i ssakach. U mężczyzn zmiany ograniczają się do kory mózgowej.

Czy instynkt macierzyński jest nieunikniony?

Nie można bezpośrednio wiązać istnienia tego prymitywnego i dziedzicznego mechanizmu zmian w mózgu zachodzących pod wpływem ciąży z instynktem macierzyńskim. Rozprawa doktorska Sary Henderson omawia wszystkie biologiczne i społeczne aspekty, które składają się na rzekomą skłonność kobiet do bycia matkami i opiekowania się dziećmi.

Oczywiste jest, że ciąża wiąże się z ogromną liczbą zmian. Hormony wywierają wpływ, który zdaje się mieć na celu  zachowanie nowego życia.

I całkiem możliwe, że zmiany te dalej trwają w pierwszych latach życia dziecka. Z jakiego powodu? Być może dla przetrwania gatunku.

Wiele pozostaje do odkrycia na temat ciąży, mózgu matek i zmian, które w nim zachodzą. Jakie jest miejsce instynktu macierzyńskiego w tej grze? Tego jeszcze nie wyjaśniono.