Alergiczny nieżyt nosa czyli katar sienny - co warto wiedzieć?

Alergiczny nieżyt nosa to najczęstsza z przyczyn wizyt u alergologa w wielu krajach. Ta chroniczna dolegliwość w ostatnich dziesięcioleciach zwiększyła częstotliwość występowania od 10 do 25%. Mimo wszystko nadal w kwestii diagnozowania dolegliwości istnieje pewne zamieszanie, ponieważ objawy kataru siennego są często bardzo podobne do objawów innych chorób.

Przejrzane i zatwierdzone przez: lekarz José Gerardo Rosciano Paganelli.

Napisany przez Equipo Editorial

Ostatnia aktualizacja: 18 kwietnia, 2023

Alergiczny nieżyt nosa, znany również jako katar sienny to choroba chroniczna, która powstaje na bazie reakcji organizmu na czynniki zewnętrzne. Błona śluzowa nosa w kontakcie z nimi staje się nadaktywna, co z kolei wpływa na oczy i nos.

Alergiczny nieżyt nosa stanowi odpowiedź obronną organizmu związaną z działaniem przeciwciał IgE. Pobudzają one uwalnianie przekaźników chemicznych komórek z konkretnym antygenem uzdolnionych do opanowywania infekcji.

W tym samym czasie antygeny (bądź immunoglobuliny – Ig) same w sobie są substancjami toksycznymi wytwarzającymi przeciwciała. Z tego właśnie powodu, w organizmie powstaje odpowiedź obronna na nie same. W efekcie zachodzących procesów chemicznych organizm znajduje się w stanie gwałtownie następującej nadwrażliwości związanej z opóźnioną reakcją zapalną.

Alergiczny nieżyt nosa – objawy

Jeśli chodzi o dolegliwość, jaką jest alergiczny nieżyt nosa, objawy w dużym stopniu zależą od osoby. Warto też pamiętać, że aby zdiagnozować chorobę, niekoniecznie muszą się pojawić wszystkie wymienione objawy.

Oto najczęściej występujące:

• Zmęczenie w ciągu dnia
• Bóle głowy
• Zatkany nos
• Opuchnięcie przełyku i gardła
• Zaburzenia snu
• Uporczywe swędzenie nosa i gardła
• Nadmierna wydzielina z nosa
• Nieregularna linia nosa
• Częste kichanie “seriami”
• Objawy alergiczne (podkrążone oczy, objaw Dennie – Morgana, pękanie ścian nosa)
• Objawy na spojówkach (zaczerwienienie oczu, swędzenie, łzawienie)
• Twarz adenoidalna (zobojętniony wyraz twarzy, nieobecne spojrzenie, półotwarte usta, oddychanie przez usta)
• Blada, przezroczysta wydzielina z nosa.

Czynniki powiązane

Ogólnie rzecz biorąc istnieje cały szereg czynników powiązanych z pojawianiem się kataru siennego.

Wśród nich znajdują się:

• Skłonności genetyczne narażające na alergiczny nieżyt nosa.
• Mieszkanie w obszarach większego ryzyka.
• Wczesny kontakt z czynnikami stanowiącymi alergeny.
• Nadużywanie antybiotyków w dzieciństwie.
• Występowanie kataru siennego lub zmian atopowych powiązanych z alergią w rodzinie.
• Wystawianie się na szkodliwe czynniki środowiskowe takie jak dym papierosowy, roztocza, sierść zwierząt.

Alergiczny nieżyt nosa – rodzaje

Alergiczny nieżyt nosa występuje w dwóch formach: może być sezonowy lub chroniczny.

Sezonowy alergiczny nieżyt nosa związany z porą roku

Znany powszechnie jako alergia na pyłki. To właśnie ten rodzaj stanowi aż 75% przypadków. Pojawia się zazwyczaj między zimą i wiosną (na półkuli północnej) i wynika z kwitnięcia oraz pylenia.

Charakterystyczne objawy tego rodzaju dolegliwości obejmują między innymi: silne swędzenie oczu, uszu i gardła. Zazwyczaj objawy nasilają się po wyjściu na wolne powietrze lub po spędzeniu na dworze dłuższego czasu, zwłaszcza w godzinach pylenia (między 5:00 a 10:00 i 19:00 a 22:00).

Nieprzyjemne swędzenie zmniejsza się zazwyczaj w chłodniejsze, wilgotne i deszczowe dni.

Permanentny alergiczny nieżyt nosa

Ten rodzaj kataru siennego jest wywoływany głównie zarodnikami grzybów (Alternaria i Cladosporium), kurzem oraz sierścią kotów, psów i gryzoni.

Objawy w dużej mierze przypominają alergiczny nieżyt nosa typu sezonowego, z tą różnicą, że swędzenie oczu jest lekkie a z kolei stopień zatkania nosa – znacznie silniejszy.

W rezultacie osoba dotknięta dolegliwością zaczyna oddychać przez usta, ma nosowy głos oraz z czasem częściowo traci smak i węch – to kilka najbardziej typowych objawów.

Często występujące alergeny

Istnieje długa lista alergenów, ale wśród nich najczęstsze to:

• Pyłki kwiatów i drzew
• Enzymy
• Pewne pokarmy
• Lekarstwa
• Materiały (lateks, guma, niektóre tkaniny)
• Sierść zwierząt oraz ich mocz lub ślina
• Zarodniki grzybów (typu penicilium, cladosporium, alternaria i aspergillus)
• Roztocza (dermatophagoides pteronysinus, dermatophagoides farinae, dermatophagoides microceras)

Alergiczny nieżyt nosa – leczenie

Leczenie środowiskowe

Leczenie środowiskowe składa się z całej serii kroków i działań, które należy podjąć przed leczeniem farmakologicznym. W taki sposób pacjent może stworzyć dla siebie środowisko sprzyjające leczeniu z większa łatwością.

Oto najważniejsze kroki, jakie obejmuje leczenie środowiskowe:

• Unikanie gwałtownych zmian temperatur.
• Zamykanie okien na noc.
• Wykonywanie płukanek nosa sterylną wodą z roztworem solnym.
• Utrzymywanie zrównoważonej diety oraz unikanie alergenów zawartych w pokarmach.
• Picie dużych ilości wody.
• Zmniejszenie ilości czasu przebywania na wolnym powietrzu, zwłaszcza w godzinach pylenia i podczas wiatru oraz upalnych dni.
• Stosowanie klimatyzacji oraz filtra powietrza w domu i w samochodzie.
• Unikanie kontaktu ze żrącymi środkami chemicznymi oraz z dymem tytoniowym, a także z chlorem.
• Utrzymywanie regularnej aktywności fizycznej, wziąwszy pod uwagę, że sprzyja to poszerzaniu naczyń krwionośnych poprzez skurcze włókien mięśniowych.
• W razie potrzeby można zastosować narzędzia takie jak maseczki mające na celu ograniczenie kontaktu z alergenami. Można również zastosować rodzaj zatyczki do nosa, mającej na celu ograniczenie kontaktu błony śluzowej ze szkodliwymi czynnikami.

Leczenie farmakologiczne

Obecnie jeśli chodzi o alergiczny nieżyt nosa, dysponujemy szeroką gamą medykamentów, które wspomagają leczenie tej dolegliwości. Wśród nich wymienić można między innymi leki zmniejszające obrzęk, antyhistaminowe, oraz leki donosowe, doustne i do stosowania naskrónego.

Leki antyhistaminowe

Stosowanie tych leków zaleca się aby szybko i skutecznie pozbyć się swędzenia, kichania i kataru. Mają jednak ograniczoną zdolność eliminowania efektu zatkanego nosa. Leki doustne tego rodzaju najczęściej stosowane to: cetyryzyna i loratadina.

Warto zaznaczyć, że wśród leków antyhistaminowych pierwszej generacji częstym zjawiskiem jest występowanie skutków ubocznych takich jak ospałość i spowolnienie reakcji.

Jeśli chodzi o leki przeciwhistaminowe drugiej generacji, nie powodują one skutków ubocznych, zapewniają ulgę prawie natychmiast, ale z kolei ich efekty są bardziej krótkotrwałe.

Leki zmniejszające przekrwienie i udrażniające drogi oddechowe

Są to lekarstwa o przedłużonym czasie działania, nie wywołują podrażnień miejscowych, alergii związanych z przyjmowaniem lekarstw ani poważnych powikłań. Należy jednak wziąć pod uwagę skutki uboczne takie jak senność, zawroty głowy, stany lękowe i niepokój a także zatrzymanie oddawania moczu. Co więcej, podnoszą one ciśnienie krwi.

Jeżeli z kolei stosujemy leki zmniejszające przekrwienie i udrażniające drogi oddechowe naskórne przez okres dłuższy niż trzy dni, zmniejsza się ich skuteczność. Może też powstać odpowiedź organizmu oraz pogorszenie stanu chorego w przypadku chronicznego kataru siennego. Dlatego właśnie zaleca się stosowanie środków doustnych.

Kortykosteroidy donosowe

Ten rodzaj leków okazuje się być bardzo skuteczny w przynoszeniu ulgi w objawach kataru siennego takich jak zatkany nos, katar, swędzenie i kichanie, zwłaszcza w przypadku kataru siennego spowodowanego alergiami obu typów oraz kataru siennego niezwiązanego z alergiami.

Kortykosteroidy donosowe bardzo szybko rozprowadzają się w organizmie i mają długi czas działania. Należy jednak podawać je z umiarem, ponieważ na skutek przedłużonego stosowania mogą pojawić się niechciane skutki uboczne. Należą do nich opóźnienia wzrostu, zaburzenia zachowania, zaburzenia pracy osi podwzgórza.

Wśród najczęściej stosowanych kortykosteroidów donosowych wymienić można:

• Flunisolide
• Mometazon (furoinian mometazonu)
• Propinian flutykazonu
• Beklometazon (dipropionnian beklometazonu)

Immunoterapia

Immunoterapia polega na stopniowym podawaniu coraz większych dawek ekstraktów konkretnego alergenu zależnie od stanu pacjenta. Działanie to ma na celu stworzenie tolerancji immunologicznej na dany alergen.

Z racji ogromnej skuteczności, jest to filar leczenia alergicznego nieżytu nosa. W wielu krajach jednak jedyna droga administracji środków to wstrzykiwanie podskórne. Z tego właśnie powodu pacjenci przed podjęciem decyzji muszą rozważyć czynniki takie jak częstotliwość podawania zastrzyków, czas trwania terapii, związane z nią ryzyko oraz gotowość pacjenta do poddania się tego rodzaju leczeniu.

Odnośniki:

Mendoza Amatller, Alfredo, & Mansilla Canelas, Gonzalo. (2002). Rinitis alérgica. Revista de la Sociedad Boliviana de Pediatría, 41(1), 50-53. Recuperado en 11 de octubre de 2017, de http://www.scielo.org.bo/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S1024-06752002000100017&lng=es&tlng=es. 

Balziskueta, E., Encabo, B., Gaminde, M., Gutiérrez, A., Gracia, L., Gurrutxaga, A. and Sakona, L. (2017). Rinitis  alérgica.Recuperado en 11 de octubre de 2017, de http://www.elsevier.es/es-revista-farmacia-profesional-3-articulo-rinitis-alergica-13028023    

Instituto Mexicano del Seguro Social, IMSS. (2009). Guía de Práctica clínica para el Diagnóstico y Tratamiento de Rinitis Alérgica. Recuperado en 11 de octubre de 2017, de http://www.imss.gob.mx/sites/all/statics/guiasclinicas/041GER.pdf   

Instituto Mexicano del Seguro Social, IMSS. (2009). Guía de Práctica clínica para el Diagnóstico y Tratamiento de Rinitis Alérgica. Recuperado en 11 de octubre de 2017, de http://www.cenetec-difusion.com/CMGPC/IMSS-041-08/ER.pdf 

U.S.  Food  and  Drug Administration , FDA. (2017). Alivio para la alergia de su hijo. Recuperado en 11 de octubre de 2017, de https://www.fda.gov/ForConsumers/ConsumerUpdates/ucm317182.htm