Parentyfikacja — na czym polega i jakie może mieć konsekwencje?

Parentyfikacja to zjawisko, które odnosi się do odwrócenia ról między rodzicami a dziećmi. Dowiedz się więcej o tym zjawisku i jego skutkach.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Maria Fatima Seppi Vinuales.

Ostatnia aktualizacja: 11 grudnia, 2022

Parentyfikacja to często spotykane zjawisko. Na czym polega? „Zachowuje się jak matka. On jest dla swojego rodzeństwa jak ojciec”. Te wyrażenia, które mogą brzmieć jak komplement, często wskazują na poważny problem. Chodzi o dzieci, które wykonują zadania, które mają niewiele wspólnego z ich wiekiem. Kiedy dzieje się to regularnie w ramach dynamiki rodziny, mamy do czynienia ze zjawiskiem, znanym jako parentyfikacja.

Parentyfikacja odnosi się do odwrócenia ról. Oznacza to, że synowie lub córki przyjmują w rodzinie rolę swoich rodziców. To termin zaproponowany przez psychiatrę Ivana Boszormenyi-Nagy, choć jest bardzo popularny w kontekście terapii rodzinnych pod innymi podobnymi nazwami, jak np. rodzicielstwo dzieci.

Parentyfikacja — rodzaje

Problem dzieli się na dwa podtypy, które nie wykluczają się wzajemnie:

• Parentyfikacja psychologiczna: Odnosi się do sytuacji, w której dziecko słucha i wspiera rodziców. Czasami staje się nawet mediatorem między dorosłymi. To rodzi konflikt, ponieważ często posiada informacje dotyczące sfery małżeńskiej i znajduje się w trudnym dylemacie, np. kocham ojca, ale nie powinnam go popierać, bo źle się zachowuje w stosunku do matki. To najbardziej szkodliwy rodzaj parentyfikacji.
• Fizyczna lub instrumentalna: Odnosi się do dziecka, które jest odpowiedzialne za wykonywanie różnych zadań lub czynności domowych, takich jak między innymi przygotowywanie posiłków lub zakupy.

Parentyfikacja — jak rozpoznać problem

Rodzicielstwo dziecięce powoduje, że dzieci stają się odpowiedzialne za sprawy własne i innych, mają trudności z odprężeniem się, uczą się radzić sobie samemu aż do skrajnej samowystarczalności. Gdy natomiast chodzi o ich własne potrzeby i pragnienia, uważają, że lepiej nie przeszkadzać innym. Powoduje to również, że dzieci doświadczają sytuacji zaniedbania w zakresie opieki.

Jednak jedno z największych niebezpieczeństw parentyfikacji polega na tym, że dorosłe cechy dziecka są uważane za pozytywne. „On jest taki odpowiedzialny”, „Ona troszczy się o innych”, „Potrafi o siebie zadbać”, to tylko niektóre z komplementów, jakie może usłyszeć takie dziecko.

Na pierwszy rzut oka są to bardzo korzystne atrybuty. Jednak wchodząc nieco głębiej, można zauważyć drugą stronę medalu: dziecko nie ma równowagi i stabilności. Musi wkładać ogromny wysiłek, aby wywiązać się z zadań, na które jest zupełnie nieprzygotowane.

Przyczyny problemu

Parentyfikacja jest często obecna w dysfunkcyjnej dynamice rodziny. Jednak, aby lepiej to zrozumieć, często konieczne jest zbadanie pochodzenia rodziców. W niektórych przypadkach występują bardziej złożone sytuacje, które prowadzą do istnienia problemu.

Niektóre z nich to:

• Problematyczne używanie alkoholu lub substancji odurzających.
• Jedno z rodziców cierpi na poważną chorobę, zaburzenie psychiczne lub niepełnosprawność.
• Rodzice, którzy w dzieciństwie doświadczyli sytuacji emocjonalnej deprywacji, nadużyć lub zaniedbania.

Z drugiej strony mogą również wystąpić sytuacje trudności ekonomicznych w rodzinie lub śmierć jednego z rodziców. Dlatego dziecko lub dzieci funkcjonują również jako środek wsparcia.

Konsekwencje

Jak już wspomnieliśmy, te dzieci dokładają wszelkich starań, aby zachować odpowiedzialność i kontrolę, co nie jest odpowiednie dla ich wieku. Istnieje więc wiele konsekwencji na poziomie rozwoju psychicznego, ponieważ w niektórych przypadkach dojrzały one nagle, ale w innych nie. Dzieci mogą mieć niską samoocenę, ponieważ z natury uczą się, że ich zainteresowania i dzieciństwo nie są ważne.

Jednak parentyfikacja może czasami (w rzadkich przypadkach) mieć pozytywną konotację. Zależy to od tego, czy jest to rola tymczasowa, czy nie. W tym przypadku dziecko wspiera rodzinę, dopóki nie osiągnie nowego punktu równowagi.

Problem tkwi w sztywności ról, gdy dziecko jest niejako uwięzione. W takich przypadkach nie pomagają rodzinie, ale w rzeczywistości są przez nią nadużywane. Instytucja rodziny przestaje być okolicznością, która pomaga im uczyć się i rozwijać, a zamiast tego staje się przeszkodą.

Co można zrobić?

Jeśli jesteś rodzicem i właśnie uświadomiłeś sobie ten problem, czas coś z tym zrobić. Rodzicielstwo jest rzeczywiście bardzo złożone i trudne, zwłaszcza jeśli należy się opiekować kilkoma członkami rodziny. Jednak ważne jest również, aby każdy członek rodziny mógł cieszyć się swoim miejscem.

Jeśli jesteś rodzicem-dzieckiem, czas wydostać się z tego miejsca i zacząć cieszyć się innymi doświadczeniami. Oto kilka wskazówek, jak zacząć:

• Dbanie o siebie i własne granice: od dłuższego czasu prawdopodobnie przedkładasz potrzeby innych ludzi nad własne. Teraz ważne jest, aby zacząć od stawiania granic. Postaw się na pierwszym miejscu i zadbaj o siebie.
• Przebacz i kochaj siebie: niezależnie od tego, czy było to celowe, czy nie, aby iść naprzód, musisz uwolnić się od urazy i uleczyć przeszłość, aby móc się skupić na teraźniejszości.
• Pracuj nad zrozumieniem swoich emocji: W tego rodzaju sytuacji odwrócenia ról uczysz się ukrywać swoje emocje, aby nie denerwować innych jako dziecko. Rezultatem jest zubożałe życie emocjonalne. Dlatego konieczne jest rozpoznanie tego, co czujesz i nauczenie się, czego każda emocja może cię nauczyć o sobie oraz o twoich potrzebach i pragnieniach.
• Zarezerwuj czas na wypoczynek i zabawę: prawdopodobnie nadal nie zapomniałeś, jak chciałeś iść na noc do najlepszego przyjaciela, ale przegapiłeś to. Zamiast tego musiałeś zająć się młodszym bratem. Teraz jest czas, aby mieć wolny czas dla siebie i cieszyć się planami, które dają satysfakcję.

Pomaganie nie jest problemem

Na zakończenie ważne jest, aby wyjaśnić, że używanie i nadużycie to nie to samo. Proszenie dzieci w domu o współpracę, na przykład nakrywanie do stołu, wiąże się z odpowiedzialnością odpowiednią i dostępną dla ich wieku. Prowadzi to nawet do rozwoju osobistej autonomii i pozytywnego wzrostu.

Staje się nadużyciem, gdy brakuje rodzicielskiej wrażliwości na potrzeby dziecka. Istnieje brak równowagi, a jedna ze stron jest przeciążona, gdy spada na nią zbyt duża odpowiedzialność i nie ma miejsca na zabawę. Nadużycie to mylenie „pomocy” z przerzucaniem roli na dziecko na stałe.

Dlatego ważne jest, aby zwracać uwagę na tego rodzaju dynamikę rodziny, ponieważ w wielu przypadkach cierpienie, które powoduje, jest niewidoczne. Na pierwszy rzut oka może się wydawać, że istnieje równowaga, a dziecko po prostu pomaga, ale w rzeczywistości odgrywa rolę, na którą nie jest przygotowane.