Statyny - wszystkie korzyści i zagrożenia

Statyny obniżają stężenie cholesterolu we krwi i zapobiegają chorobom układu krążenia. Chociaż są uważane za bezpieczne, mogą mieć pewne skutki uboczne.

Napisane i zweryfikowane przez lekarz Mariel Mendoza.

Ostatnia aktualizacja: 17 listopada, 2022

Statyny są przydatne w obniżaniu poziomu cholesterolu i zapobieganiu chorobom układu krążenia. Chodzi przede wszystkim o ostry zawał mięśnia sercowego i choroby naczyń mózgowych.

Przepisuje się je pacjentom z cholesterolem lipoprotein o małej gęstości (LDL) większym lub równym 115 mg/dl lub całkowitym cholesterolem większym lub równym 200 mg/dl, z wysokim ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych lub jako leczenie rozpoznanej choroby sercowo-naczyniowej. Chociaż uważa się je za skuteczne i bezpieczne, w ograniczonej liczbie przypadków wiązano je z działaniami niepożądanymi.

Jak działają statyny?

Statyny hamują krytyczny etap syntezy cholesterolu w wątrobie: konwersję do mewalonianu. Cholesterol to lipid wytwarzany w wątrobie, który pełni wiele funkcji w organizmie, na przykład jest prekursorem hormonów i składnikiem błon komórkowych.

Blokada jego syntezy powoduje wykorzystanie cholesterolu krążącego we krwi, co zmniejsza jego stężenie. Ponadto szlak mewalonianowy wpływa na funkcję śródbłonka, odpowiedź zapalną i koagulację. Dlatego uważa się, że działanie statyn wykracza poza obniżenie poziomu cholesterolu we krwi.

Statyny obejmują następujące substancje:

• Atorwastatyna.
• Fluwastatyna.
• Lowastatyna.
• Pitawastatyna.
• Prawastatyna.
• Rozuwastatyna.
• Symwastatyna.

Wysoki poziom cholesterolu wiąże się z powstawaniem blaszek miażdżycowych (miażdżycy) w naczyniach krwionośnych. Ten stan blokuje przepływ krwi, zmniejszając dostarczanie tlenu do tkanek.

Jakie korzyści dają statyny?

Jak wyjaśniliśmy, nauka odkryła, że statyny mają działanie wykraczające poza wpływ na krążący cholesterol. Dlatego przypisuje się im znacznie więcej niż obniżanie poziomu lipidów.

Redukcja cholesterolu

Minimalne skuteczne dawki różnych statyn pozwalają osiągnąć 20-50% redukcję stężenia cholesterolu LDL. Stosuje się je na przykład po udarze mózgu lub zawale mięśnia sercowego w celu zmniejszenia ryzyka kolejnego epizodu. Również wtedy, gdy występuje wysoki poziom cholesterolu we krwi związany ze zwiększonym ryzykiem choroby naczyniowo-mózgowej (prewencja pierwotna).

Efekty plejotropowe

Proces miażdżycy obejmuje nie tylko wysokie stężenie cholesterolu, ale także dysfunkcję śródbłonka, uporczywy stan zapalny i powstawanie zakrzepów. Statyny hamują tworzenie produktów mewalonianu, które modulują różne mechanizmy miażdżycy.

Poprawiona funkcja śródbłonka

Dysfunkcja śródbłonka stanowi jeden z głównych czynników związanych z miażdżycą tętnic i nasila się w wielu sytuacjach:

• Cukrzyca.
• Otyłość.
• Palenie tytoniu.
• Wysoki cholesterol.
• Wysokie ciśnienie krwi.

Statyny sprzyjają rozszerzeniu naczyń krwionośnych, wtórnie do zwiększonego tlenku azotu. W ten sposób stają się więc czynnikiem ochronnym.

Działanie przeciwzapalne

Statyny zmniejszają produkcję czynników prozapalnych, takich jak białko C-reaktywne i niektóre interleukiny. Efekt zmniejsza adhezję cząsteczek związanych z chorobami układu krążenia.

Funkcja kardioprotekcyjna

Statyny stabilizują istniejące blaszki miażdżycowe, zapobiegając zwiększeniu ich objętości poprzez włączenie większej ilości cholesterolu. Zmniejsza się utlenianie substancji i zmniejsza się ryzyko wystąpienia płytki miażdżycowej.

Działanie przeciwzakrzepowe

W miażdżycy, po dysfunkcji śródbłonka i zapaleniu, tworzą się zakrzepy i utrudniają przepływ krwi. Statyny wpływają na wytwarzanie skrzepliny poprzez zmniejszenie ekspresji czynnika agregacji płytek krwi, zmniejszenie syntezy trombiny i ekspresję jej receptora na powierzchni płytek.

Ponadto podczas leczenia zmniejsza się aktywność różnych czynników prokoagulacyjnych (fibrynogenu oraz czynników V, VII i XIII).

Czy statyny wiążą się z ryzykiem?

Pomimo uznania statyn za bezpieczne, do 0,5-1% pacjentów wykazuje działania niepożądane. Najczęstsze są uszkodzenia mięśni a także zaburzenia neurologiczne.

Choroba wątroby

Ogólnie rzecz biorąc, statyny wykazują wzrost poziomu enzymów wątrobowych (transaminaz), co wskazuje na zapalenie wątroby. Mogą również wystąpić objawy towarzyszące, takie jak zmęczenie lub osłabienie, utrata apetytu, ból w nadbrzuszu, a także ciemne zabarwienie moczu i żółtawa barwa skóry lub oczu.

Przypadki te występują u osób z wcześniejszą chorobą wątroby, która czasami pozostaje niezauważona w momencie zalecenia leku. Z tego powodu zaleca się kontrolę aktywności transaminaz przed i w trakcie terapii.

Uszkodzenie mięśni

Uszkodzenie mięśni spowodowane statynami objawia się bólem, osłabieniem i skurczami. Może to być łagodny dyskomfort lub na tyle poważny, że utrudnia wykonywanie codziennych czynności.

Rzadko uszkodzenie mięśni może być poważne i powodować rabdomiolizę. Ta sytuacja objawia się silnym bólem mięśni, uszkodzeniem wątroby i niewydolnością nerek. Stan ten został powiązany z istniejącymi wcześniej czynnikami ryzyka lub połączeniem z niektórymi lekami.

Cukrzyca

Statyny wiążą się również z podwyższonym poziomem glukozy we krwi, co może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2. Ryzyko jest niewielkie, ale amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) wydała ostrzeżenie na etykietach leku.

Ten niekorzystny efekt dotyczy osób, które wcześniej miały wyższe niż normalne poziomy glukozy we krwi. Dlatego stosowanie leku wymaga częstego monitorowania.

Choroby neurologiczne

Z neurologicznego punktu widzenia statyny mogą powodować utratę pamięci, splątanie lub bezsenność. Są to jednak objawy, które ustępują po odstawieniu leku.

Należy wziąć pod uwagę zalety i wady statyn

W przypadku wysokiego poziomu cholesterolu we krwi należy zachować równowagę między korzyściami i ryzykiem stosowania statyn. Czasami już same zmiany w diecie i stylu życia skutecznie obniżają poziom lipidów.

Statyny obniżają stężenie cholesterolu we krwi, zmniejszając ryzyko nadciśnienia, choroby naczyń mózgowych, zawału mięśnia sercowego i innych schorzeń. Z drugiej strony ich niepożądane skutki są rzadkie (mniej niż 1%) i większość ludzi dobrze je toleruje.

Zaleca się, aby w przypadku wystąpienia jakichkolwiek działań niepożądanych nie zmniejszać dawki bez uprzedniej konsultacji z lekarzem. Obecność niepożądanych reakcji na statyny wiąże się z wcześniejszymi czynnikami ryzyka, takimi jak niska masa mięśniowa, niedoczynność tarczycy, niedobór witaminy D, spożywanie alkoholu, azolowe leki przeciwgrzybicze lub trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne. Wyeliminowanie lub zmniejszenie czynników ryzyka może jednak pomóc w ograniczeniu działań niepożądanych.