Choroba popromienna: objawy i możliwe leczenie

Choroba popromienna występuje rzadko w pełnej postaci, ale jest więcej codziennych zagrożeń, o których powinieneś wiedzieć. Dowiedz się wszystkiego o tej patologii.

Napisane i zweryfikowane przez lekarz Mariel Mendoza.

Ostatnia aktualizacja: 04 kwietnia, 2023

Choroba popromienna to zespół objawów, które pojawiają się w wyniku narażenia na wysokie dawki promieniowania jonizującego. Ogólnie ekspozycja musi trwać przez krótki okres czasu. Określa się ją również jako zespół ostrego napromieniowania lub radiotoksemię.

Aby wystąpiła choroba popromienna, otrzymane dawki muszą być wysokie i należeć do grupy promieniowania przenikającego. To znaczy takiego, które ma zdolność dotarcia do narządów wewnętrznych. Kiedy mówimy krótki okres czasu, mamy na myśli zaledwie minuty w przypadku wybuchów jądrowych lub kilka tygodni w innych okolicznościach.

Naukowiec Maria Curie-Skłodowska zmarła w 1934 roku w wyniku radiotoksemii. Cierpiała na jedno z jej najpoważniejszych powikłań: aplazję rdzeniastą.

Obraz kliniczny choroby popromiennej

Choroba popromienna rozwija się w 4 stadiach klinicznych, które mają różny czas trwania i intensywność:

1. Stadium prodromalne
2. Utajone
3. Oczywiste
4. Wyzdrowienie lub śmierć

Prawdopodobieństwo wystąpienia objawów wzrasta, jeśli dawka jest wyższa niż 0,7 greya. Przyczyna śmierci, jak omówimy później, ma związek z ciężkimi infekcjami lub zniszczeniem szpiku kostnego. W procesie tym może również wystąpić odwodnienie z zaburzeniami równowagi wodno-elektrolitowej oraz śpiączka.

Kiedy dawka przekracza lub zbliża się do 10 grey, może potencjalnie spowodować śmierć w ciągu 2 do 4 tygodni.

Nasilenie skutków zależy od stopnia narażenia i otrzymanej dawki. A także od odsłoniętej części ciała.

1. Faza prodromalna zespołu ostrego napromieniowania

Pierwsze objawy choroby popromiennej są zwykle następujące :

• Biegunka
• Bóle głowy
• Brak apetytu
• Nudności i wymioty
• Wysypki skórne
• Zmęczenie i skrajne wyczerpanie

Może również wystąpić obrzęk i opuchlizna, zawroty głowy, tachykardia, drażliwość i bezsenność. Objawy te pojawiają się od kilku minut po ekspozycji do kilku dni lub tygodni później.

Uszkodzenia skóry spowodowane promieniowaniem zwykle objawiają się zaczerwienieniem i obrzękiem. Pojawią się też pęcherze i wrzody, jak przy oparzeniach cieplnych.

Ta pierwsza faza zwykle zanika w ciągu tygodnia. W ten sposób daje fałszywe przekonanie, że nie ma już zagrożenia promieniowaniem. Jednak jest bardzo prawdopodobne, że te same lub nowe objawy pojawią się jakiś czas później.

2. Faza latencji choroby popromiennej

W fazie latencji zwykle nie występują objawy choroby popromiennej lub są bardzo łagodne. Może trwać od pierwszego tygodnia ekspozycji do 21 do 30 dni po niej.

Objawy będą miały tendencję do powracania i nasilania się. Na tym etapie procesu następuje śmierć komórek szpiku kostnego.

3. Jawna faza kliniczna choroby popromiennej

Następnie może wystąpić wypadanie włosów, upośledzenie płodności i, najpoważniejsze, zajęcie układu krwiotwórczego, pokarmowego, sercowo-naczyniowego i neurologicznego. Ośrodkowy układ nerwowy i objawy trawienne zwykle obejmują:

• Zmęczenie
• Utrata apetytu
• Wymioty poprzedzone nudnościami
• Konwulsje
• Śpiączka

Kiedy dochodzi do zniszczenia szpiku kostnego, pojawia się zespół hematopoetyczny, charakteryzujący się pancytopenią lub spadkiem trzech rodzajów krwinek, z niedokrwistością (krwinki czerwone), leukopenią (krwinki białe) i trombocytopenią (płytki krwi).

Małopłytkowość niesie ze sobą ryzyko krwawienia. Tymczasem leukopenia zwiększa możliwość infekcji z powodu immunosupresji.

W ciężkich przypadkach może wystąpić krwawienie wewnętrzne, utrata motoryki przewodu pokarmowego i ciężka immunosupresja.

4. Faza końcowa

Krytyczna faza choroby związanej z promieniowaniem występuje około drugiego do siódmego tygodnia po ekspozycji. Tutaj następuje wyzdrowienie lub śmierć.

Zwykle dochodzi do całkowitej aplazji szpiku kostnego (objawiającej się pancytopenią), przedłużającej się śpiączki, utraty motoryki przewodu pokarmowego, samoistnych poronień i bezpłodności.

Diagnoza jest kliniczna i opiera się na wykluczeniu innych chorób

Diagnoza choroby popromiennej jest jasna, gdy uprzednio  nastąpiło narażenie na promieniowane. Może wystąpić po awariach jądrowych (co jest obecnie bardzo rzadkie), ale także w wyniku długotrwałego leczenia raka, np. piersi. Czasem występuje też w środowisku pracy, w którym pracuje się z energią jądrową.

Kiedy na skórze pojawiają się zmiany przypominające oparzenia, bez ekspozycji na słońce, chemikalia czy prąd elektryczny, należy podejrzewać chorobę popromienną.

Nie ma specyficznego leczenia choroby popromiennej

Leczenie koncentruje się na usuwaniu objawów, dlatego musi być dobrane indywidualnie w zależności od przypadku. Zwykle koncentruje się na zwalczaniu infekcji, a także urazów i oparzeń, przy jednoczesnym utrzymaniu nawodnienia. Przepisywane są antybiotyki, leki przeciwwymiotne i uspokajające.

W przypadku zajęcia szpiku kostnego leczenie musi być bardziej intensywne i obejmować czynniki stymulujące linię krwiotwórczą. Dzieje się tak dlatego, że główną przyczyną śmierci w chorobie popromiennej jest krwawienie wewnętrzne z powodu braku płytek krwi oraz infekcje spowodowane brakiem białych krwinek.

Może być wymagana transfuzja osocza i krwi, interwencja chirurgiczna w przypadku oparzeń, a w niektórych przypadkach protokoły dotyczące białaczki wywołanej promieniowaniem.

Opcją jest przeszczep szpiku kostnego. Natomiast w przypadkach niepłodności spowodowanej dysfunkcją jajników i jąder nie ma skutecznego leczenia.

Choroba popromienna ma długotrwałe skutki

Choroba popromienna występuje bardzo rzadko i jest najczęściej spowodowana sytuacjami ekstremalnymi, takimi jak wybuch jądrowy lub wypadki w elektrowniach atomowych. Jednak łagodniejsze konsekwencje występują też w kontekście codziennych sytuacji, takich jak leczenie raka czy wykonywanie określonych zadań.

Aby wystąpiła pełna choroba popromienna, ze wszystkimi jej fazami, trzeba by otrzymać ekwiwalent ponad 18 000 prześwietleń klatki piersiowej w krótkim czasie.

Gojenie się skóry i szpiku kostnego może trwać od tygodni do lat. Ponadto nagromadzenie promieniowania może zwiększyć ryzyko raka w ciągu całego życia.