Środki antykoncepcyjne – Czy stosować je zawsze?

Antykoncepcja polega na stosowaniu rozmaitych metod w celu zapobieżenia zajściu w ciążę oraz, w niektórych przypadkach, stanowi barierę przed zakażeniem chorobami przenoszonymi drogą płciową. Czy stosowanie środków antykoncepcyjnych przez długi okres czasu może być szkodliwe dla zdrowia?

Napisane i zweryfikowane przez lekarz Nelton Abdon Ramos Rojas.

Ostatnia aktualizacja: 24 września, 2022

Środki antykoncepcyjne są kluczem do zdrowia całej populacji świata: pomagają obniżyć ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową oraz umożliwiają świadomą kontrolę wzrostu populacji. Na rynku znajdziemy ich bardzo bogatą gamę – zarówno tych przeznaczonych dla kobiet, jak i mężczyzn.

Środki antykoncepcyjne są popularną barierą przed chorobami oraz niechcianą ciążą wśród wszystkich aktywnych seksualnie ludzi. Wybór odpowiedniej metody antykoncepcyjnej zwykle bywa uwarunkowany rozmaitymi czynnikami, takimi jak aktualna sytuacja danej osoby, jej przekonania, stan zdrowia, rodzaj związku czy indywidualne upodobania.

Każdy z nas po wejściu w okres dojrzałości płciowej rozpoczyna mniej lub bardziej aktywne życie seksualne. Obok celu reprodukcyjnego ważnym aspektem intymnych relacji jest cielesna rozkosz i przyjemność. Aby każdy akt seksualny nie zakończył się ciążą bądź nieprzyjemną chorobą, stosujemy więc środki antykoncepcyjne.

Wachlarz powszechnie dostępnej antykoncepcji jest ogromny. Obecnie mamy do wyboru mnóstwo przeróżnych metod antykoncepcji, począwszy od barierowych, poprzez sztuczne i naturalne, aż po hormonalne doustne lub wstrzykiwane do krwi. Istnieje również tak zwana antykoncepcja awaryjna.

Czy środki antykoncepcyjne można stosować nieprzerwanie?

Wielu z nas często zadaje sobie pytanie, czy środki antykoncepcyjne można stosować nieprzerwanie, czy też zaleca się co jakiś czas krótki od nich odpoczynek. Aby odpowiedzieć na to pytanie, w pierwszej kolejności powinniśmy poznać podstawowe rodzaje antykoncepcji.

• Pigułka antykoncepcyjna – czyli przyjmowane przez kobiety doustne środki antykoncepcyjne o działaniu regulującym poziom hormonów.
• Mechaniczne środki antykoncepcyjne stwarzające mechaniczną barierę: prezerwatywa, wkładka domaciczna, błony pochwowe i kapturki naszyjkowe oraz wszelkiego rodzaju zabiegi chirurgiczne.
• Chemiczne środki antykoncepcyjne to takie, które za pomocą chemicznych reakcji organizmu utrudniają plemnikom dotarcie do komórki jajowej. Do tej grupy należą żele i kremy plemnikobójcze, pianki antykoncepcyjne, globulki, gąbki dopochwowe.
• Antykoncepcja naturalna, czyli popularny kalendarzyk małżeński, który pomaga obserwować rytm cyklu menstruacyjnego i na bazie obserwacji wielu elementów umożliwia wyznaczanie dni płodnych i niepłodnych.
• W przypadku mężczyzn coraz większą popularnością cieszy się stosunkowo nowa metoda antykoncepcji polegająca na wykonaniu zastrzyku zmniejszającego liczbę plemników do minimum. Efekty takiego działania są odwracalne, więc mężczyzna może w każdej chwili podjąć decyzję o posiadaniu potomstwa.

Jak mądrze wybrać odpowiednie środki antykoncepcyjne, gdy mamy ich do dyspozycji tak wiele? Każdy z nas powinien wybrać metodę, która najbardziej odpowiada nie tylko nam, ale także i naszemu partnerowi. Przed podjęciem decyzji należy przeanalizować kilka istotnych czynników oraz indywidualną sytuację.

Zapoznaj się z najpopularniejszymi formami metod zapobiegania ciąży i chorobom przenoszonym drogą płciową. Każda z nich charakteryzuje się bowiem inną wygodą w stosowaniu, skutecznością, formą „blokowania” plemników…

Środki antykoncepcyjne – jakie cechy wpływają na ich wybór?

• Skuteczność – czyli stopień ryzyka zajścia w niechcianą ciążę. Niestety nie istnieją środki antykoncepcyjne, które charakteryzowałyby się stuprocentową skutecznością. Przed wyborem danej metody koniecznie zapoznaj się z danymi odnośnie jej skuteczności.
• Bezpieczeństwo – czyli wpływ antykoncepcji na zdrowie kobiety. Wyeliminuj ze swej listy środki antykoncepcyjne, których stosowanie może wiązać się z podwyższonym ryzykiem wystąpienia problemów zdrowotnych.
• Akceptowalność – czyli to, co dla jednych jest zaletą, dla innych może być wadą. Każdy z nas powinien wybrać środki antykoncepcyjne, które najbardziej będą odpowiadały naszym indywidualnym potrzebom i wymaganiom.
• Wygoda stosowania – im łatwiejsze i wygodne jest stosowanie danej metody antykoncepcyjnej, tym większe szanse na to, że będziemy ją stosować poprawnie, dzięki czemu obniżymy ryzyko ciąży bądź zakażenia chorobami do minimum.
• Dostępność – dowiedz się, czy rozważane przez ciebie środki antykoncepcyjne są łatwo dostępne w popularnych aptekach bądź w punktach opieki zdrowotnej.
• Odwracalność skutków – należy wiedzieć, czy dana metoda powoduje trwałą niemożność zajścia w ciążę, czy ma ona działanie wyłącznie czasowe. Warto również dowiedzieć się, jak stosowanie danej metody antykoncepcyjnej wpływa na płodność oraz po jakim czasie od jej odstawienia jesteśmy w stanie zajść w ciążę.
• Koszt – bardzo ważny czynnik przy wyborze metody antykoncepcyjnej, zwłaszcza wśród ludzi młodych, którzy zwykle nie dysponują dużymi zasobami finansowymi.

Klasyfikacja metod antykoncepcyjnych

Środki o działaniu czasowym

Ich działanie jest odwracalne, czyli po odstawieniu można rozpocząć starania o potomstwo. Do tej grupy środków antykoncepcyjnych należą głównie metody mechaniczne, chemiczne i hormonalne.

Środki o trwałym działaniu, czyli sterylizacja

Sterylizacja to metoda antykoncepcji o działaniu nieodwracalnym. Po jej zastosowaniu (zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn) dana osoba nie będzie miała możliwości posiadania potomstwa.

Sterylizacja to jedna z najpopularniejszych metod antykoncepcji na całym świecie. W przypadku mężczyzn mówimy o wazektomii, a w przypadku kobiet – o podwiązaniu jajowodów. Obydwa zabiegi są wykonywane przez chirurga i stanowią trwałą barierę uniemożliwiającą dotarcie plemników do komórki jajowej.

Najpopularniejsze środki antykoncepcyjne

1. Mechaniczne metody antykoncepcji

• Prezerwatywa – generalnie może być stosowana przez wszystkich (z wyjątkiem osób uczulonych na lateks), jest najpopularniejszą metodą zapobiegania zakażeniom chorobami przenoszonymi drogą płciową.

• Kremy i żele plemnikobójcze – działają niczym chemiczna bariera, która utrudnia plemnikom dotarcie do komórki jajowej.
• Prezerwatywa dla kobiet – chroni nie tylko przed zajściem w ciążę, ale również przed zakażeniem HIV i innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową.
• Diafragma, czyli kapturek dopochwowy – gumowy lub silikonowy krążek, pokryty środkiem plemnikobójczym, który umieszcza się w pochwie na krótko przed stosunkiem. Jego celem jest zablokowanie szyjki macicy, aby zablokować przemieszczanie się plemników w kierunku komórki jajowej.
• Metoda ta z wysoką skutecznością zapobiega ciąży, lecz nie chroni nas przed zakażeniem chorobami przenoszonymi drogą płciową.
• Gąbka dopochwowa – ma formę okrągłej gąbki o średnicy około pięciu centymetrów, wykonanej z tworzywa poliuretanowego i nasączonej substancją plemnikobójczą. Stanowi zaporę blokującą nasieniu dostęp do dróg rodnych kobiety.
• Nie należy usuwać gąbki z pochwy wcześniej niż po upływie sześciu godzin od ostatniego stosunku seksualnego. Ta metoda antykoncepcji nie chroni nas przed zakażeniem chorobami przenoszonymi drogą płciową.

2. Antykoncepcja hormonalna

• Tabletka antykoncepcyjna, czyli pigułka – w naszym kraju sprzedawana wyłącznie na receptę. Oprócz wygodnego stosowania i wysokiej skuteczności w zapobieganiu ciąży, nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową oraz może wywoływać w organizmie niepożądane skutki uboczne.
• Minipigułka – stworzona jako alternatywa dla pigułki. W przeciwieństwie do niej nie zawiera dwóch, ale tylko jeden hormon: progestagen. Nie wywołuje ona tak silnych efektów ubocznych, jak dwuhormonalna pigułka. Należy przyjmować ją codziennie o tej samej porze.
• Pigułka „po” – zwykle stosowana po niezabezpieczonym stosunku albo kiedy antykoncepcja zawiodła. Charakteryzuje się wysokim stężeniem hormonów, więc należy stosować ją tylko w awaryjnych sytuacjach i nie później niż 72 godziny po odbytym stosunku.
• Plastry antykoncepcyjne – alternatywa dla pigułki. Zawierają one takie same hormony jak dwuskładnikowe pigułki (estrogen i progestagen), lecz nie szkodzą wątrobie, gdyż omijają układ pokarmowy organizmu, wnikając bezpośrednio do krwi. Plastry należy zmieniać co siedem dni.
• Krążek dopochwowy (pierścień dopochwowy, pierścień antykoncepcyjny) – pierścień, który umieszcza się w pochwie w celu zapobieżenia ciąży. Zawiera on dwa syntetyczne hormony, które powoli uwalniają się do krwiobiegu, uniemożliwiając zajście owulacji. Czas działania krążka wynosi trzy tygodnie.
• Zastrzyk antykoncepcyjny – antykoncepcja hormonalna stosowana raz na trzy miesiące. Jej działanie oraz skutki uboczne są podobne do tych, które występują podczas stosowania tradycyjnej pigułki. Nie chroni przed zakażeniem chorobami przenoszonymi drogą płciową.
• Implant antykoncepcyjny – innowacyjna metoda zapobiegania ciąży o bardzo wysokiej skuteczności. Pod skórę wszczepia się implant w postaci małego plastikowego patyczka, który stopniowo uwalnia hormony. Chroni on przed zajściem w ciążę przez około trzy lata od momentu jego wszczepienia.

3. Trwałe i nieodwracalne środki antykoncepcyjne

• Wazektomia – prosty zabieg chirurgiczny polegający na przecięciu i podwiązaniu nasieniowodu lub nasieniowodów w celu przerwania ich ciągłości. Dzięki niemu do spermy nie docierają plemniki.
• Podwiązanie jajowodów – polega na przerwaniu ciągłości jajowodów, czyli drogi, którą zmierza komórka jajowa do macicy i którą plemniki zmierzają do komórki jajowej. Jest to obecnie najskuteczniejsza metoda antykoncepcji

.

4. Antykoncepcja naturalna

• Kalendarzyk małżeński – polega na samodzielnym wyznaczaniu dni płodnych i nie płodnych na podstawie obserwacji ciała kobiety. W dniach płodnych, czyli mniej więcej w połowie cyklu, należy unikać współżycia, jeśli nie planujemy powiększenia rodziny. Kalendarzyk w żadnym stopniu nie chroni przed zakażeniem chorobami przenoszonymi drogą płciową.
• Stosunek przerywany – polega na wycofaniu członka z pochwy przed wytryskiem. Trzeba jednak liczyć się z tym, że jeśli mężczyzna nie zdąży na czas, niewielkie ilości spermy mogą dostać się do dróg rodnych kobiety, a zatem wzrasta ryzyko niechcianej ciąży. Metoda ta nie chroni przed zakażeniem chorobami wenerycznymi.
• Obserwacja śluzu szyjki macicy – metoda polegająca na dokładnej obserwacji śluzu szyjki macicy. Na kilka dni przed owulacją zmienia on bowiem swoją konsystencję: robi się on przezroczysty, rozciągliwy i obfity. Świadczy on o okresie największej płodności kobiety podczas całego cyklu.
• Karmienie piersią – u kobiet karmiących piersią nie występuje owulacja, a zatem zajście w ciążę jest mało prawdopodobne. Należy jednak być ostrożnym, ponieważ inne czynniki doprowadzić do wyjątku od tej reguły.

Środki antykoncepcyjne – wpływ na zdrowie

Do tej pory nie odkryto konkretnych dolegliwości, które byłyby bezpośrednio następstwem długotrwałego stosowania pigułek antykoncepcyjnych. Wręcz przeciwnie, liczne badania potwierdzają, że znacznie obniżają one ryzyko wystąpienia ciąży pozamacicznej.

Ponieważ przyjmowane doustnie środki antykoncepcyjne nie gromadzą się w ciele kobiety, nie ma przeciwwskazań do ich ciągłego stosowania. Nie trzeba zatem robić cyklicznych przerw. Zdrowa kobieta może zażywać tabletki antykoncepcyjne nieprzerwanie przez całe dojrzałe seksualnie życie, czyli od pierwszej do ostatniej miesiączki.

Ryzyko związane z cyklicznym odstawianiem pigułek antykoncepcyjnych

Jak odstawienie pigułki wpływa na płodność i zdrowie kobiety?

• Kobieta traci ochronę antykoncepcyjną i jeśli chce zapobiec niechcianej ciąży, powinna sięgnąć po inne środki antykoncepcyjne, często o znacznie niższej skuteczności niż pigułka.
• Stosowanie zupełnie nowej metody antykoncepcji wiąże się z ryzykiem, że nieświadomie zrobimy coś nie tak i przypadkowo może dojść do zapłodnienia.
• W wielu przypadkach partner nie zgadza się na codzienne stosowanie prezerwatywy. Często kobiety nie wiedzą, jak przekonać swojego partnera do tej zmiany.
• Powrót do stosowania pigułki antykoncepcyjnej wiąże się z ponownym okresem nieprzyjemnych zmian w organizmie i przykrych dla samopoczucia skutków ubocznych zmian hormonalnych, z którymi raz już kobieta się uporała.
• W niektórych przypadkach po odstawieniu pigułki następują długie okresy, podczas których nie występuje krwawienie miesiączkowe. Często bywają one mylone z ciążą. Innym problemem przy nieregularnych okresach jest niemożność mniej lub bardziej precyzyjnego wyznaczenia dni płodnych (owulacji)

.

Czy ciągłe przyjmowanie tabletki antykoncepcyjnej może mieć niekorzystny wpływ na zdrowie kobiety?

Podsumowując, obecnie nie istnieją żadne przeciwskazania do ciągłego stosowania pigułek antykoncepcyjnych, zawsze gdy chcemy uniknąć niechcianej ciąży. Stosowanie tego typu środków antykoncepcyjnych nie wiąże się z żadnymi ograniczeniami w czasie.

Pamiętaj jednak, że aby odpowiednio dobrać tabletki, należy zgłosić się do ginekologa. Równie ważne są coroczne badania, dzięki którym wykluczysz lub szybko wykryjesz niekorzystne zmiany w obrębie narządów rodnych.

Czasem zdarza się, że lekarz zaleci tymczasowe zaprzestanie przyjmowania pigułek lub ich zmianę na innych – są to jednak rzadkie i indywidulane przypadki. Należy jeszcze raz podkreślić, że efekty uboczne stosowania hormonalnej kuracji antykoncepcyjnej u każdej kobiety mogą przyjmować zupełnie inną postać.

Jeśli dotychczas nie odczuwałaś żadnych konkretnych zmian w swoim organizmie i nagle, po dwóch lub trzech latach stosowania tabletek antykoncepcyjnych, jesteś nieustannie zmęczona, brak ci energii, na co dzień jesteś apatyczna, odczuwasz częste zawroty głowy lub migreny, nie masz na nic ochoty na seks i często jesteś w podłym nastroju, odstaw na jakiś czas antykoncepcję hormonalną.

W takich przypadkach zaleca się dwu- lub trzymiesięczny odpoczynek od tabletek. Po kilku pełnych cyklach menstruacyjnych możesz powrócić do stosowania pigułek. Pamiętaj jednak, by w trakcie „odpoczynku” stosować inne, zastępcze środki antykoncepcyjne.

Ryzyko związane z długoletnim stosowaniem pigułki

• Obniżenie libido
• Częste ataki niepokoju oraz stany depresyjne
• Silne migreny
• Zwiększona podatność na infekcje bakteryjne i grzybiczne pochwy (zwłaszcza na rozwój kandydozy pochwy)
• Uczucie ciężkości nóg oraz rozwój żylaków
• Nadciśnienie tętnicze krwi

Liczne badania potwierdzają również tezę, że stosowanie pigułki antykoncepcyjnej może zwiększać ryzyko zachorowania na raka piersi oraz nowotwór szyjki macicy. Z drugiej strony jej stosowanie może zapobiegać chorobom nowotworowym jajników.