Co to jest profilaktyka czwartorzędowa i na czym polega?

Mówienie o czymś takim jak profilaktyka czwartorzędowa okazuje się trudne dla lekarzy, a pacjentom zwykle bywa zupełnie nieznane. Zasadniczo chodzi o roztropność i sumienność w korzystaniu z zasobów medycznych.

Ale co to jest profilaktyka czwartorzędowa? Przeczytaj nasz artykuł, aby lepiej poznać tę ważną koncepcję.

Profilaktyka czwartorzędowa stanowi przedmiot ożywionych dyskusji w świecie medycyny. Wielu specjalistów nie popiera jej stosowania jako przewodnika dla polityki zdrowia publicznego, a niektórzy nawet zaprzeczają zasadności jej istnienia.

Prawda jest jednak taka, że w miarę upływu czasu i pojawiania się nowych postępów technologicznych staje się jasne, iż potrzebujemy profilaktyki czwartorzędowej. Jak zobaczymy w tym artykule, dostępność wysokiej jakości zasobów medycznych dla wszystkich zależy od prawidłowego stosowania tej koncepcji.

Za początek idei profilaktyki czwartorzędowej uznaje się rok 1986. W tym czasie różni badacze ze świata medycyny ostrzegali przed zbytnią medykalizacją życia codziennego. Pomimo ich ostrzeżeń, zjawisko to postępuje.

Powinniśmy wyjaśnić, że opisywany model profilaktyki nie ma na celu wyeliminowania dostępności postępu medycznego. Ma raczej na celu jego racjonalizację. Dlatego w proces ten angażuje się proces pacjentów, lekarze bowiem stanowią tylko jedno ogniwo w długim łańcuchu, który podtrzymuje medykalizację naszej rzeczywistości.

Natomiast ostatecznym celem jest zapewnienie pacjentom bezpieczeństwa. Nikt z nas w końcu nie chciałby zostać poddanym aresztowi terapeutycznemu lub zmuszonym do wydawania większej ilości pieniędzy na leki niż to konieczne.

Zatem co to jest profilaktyka czwartorzędowa?

Typy profilaktyki

Nazywamy tę koncepcję prewencją czwartorzędową, ponieważ w tym modelu działania profilaktyczne uważa się za rozłożone w czasie. Oto jej składowe:

• rząd podstawowy – obejmuje profilaktykę dotyczącą osób, które jeszcze nie są chore. Celem jest zapobieganie chorobom;
• rząd wtórny – to moment wczesnej diagnozy. Człowiek choruje, ale jeszcze o tym nie wie, ponieważ nie ma objawów. Jeśli wykryjemy przyczynę, poprawiamy rokowanie;
• profilaktyka rzędu trzeciego – mamy tu już do czynienia z ludźmi chorymi. Lekarze sugerują najlepszą dostępną terapię, aby uniknąć zgonu i negatywnych konsekwencji, które wpłyną na jakość życia pacjenta;
• czwartorzędowość – wreszcie typ, który nas interesuje w tym artykule, czyli profilaktyka, która ogranicza masowe korzystanie z zasobów medycznych.

Przykłady nadużyć medycznych

Lepiej zrozumieć profilaktykę czwartorzędową pozwolą nam przykłady nadużywania zasobów medycznych. Chociaż być może nie zauważamy tego tak wyraźnie, medykalizacja naszego codziennego życia staje się faktem.

Wśród nadużyć wymienić możemy żądanie nadmiaru testów w celu wykrycia jakichś chorób. Czasami konieczne są niektóre badania w ramach profilaktyki pierwotnej, jednak inne nie mają podstaw naukowych.

Z drugiej strony wymienić przekonania obalane w obliczu postępu naukowego. Na przykład mammografia jest przeznaczona dla kobiet w określonym wieku i nie ma sensu wykonywać jej u bardzo młodych kobiet bez konkretnych wskazań.

Zastanówmy się ponadto, na jakie promieniowanie narażają nas zdjęcia rentgenowskie czy tomografia komputerowa. Nadużywanie żądań zdjęć może spowodować wzrost patologii związanych z promieniowaniem.

Wyjątkiem nie są tu także same zabiegi medyczne. Bardzo często lekarze przepisują antybiotyki na infekcje wirusowe, co powoduje oporność bakterii i niepożądane skutki u pacjentów. W konsekwencji, ze względu na niekorzystne skutki leczenia, sytuacja wyjściowa, która mogła być prosta, pogarsza się i komplikuje.

Innym przykładem jest polimedycyna. Niektórzy starsi ludzie zażywają mnóstwo tabletek dziennie, a mimo to nie odczuwają poprawy jakości życia. Często dzieje się tak, ponieważ każdy odrębny lek przepisuje inny specjalista, a nikt nie sprawdza, jak zadziała połączenie efektów wszystkich zmieszanych substancji.

Jak prowadzić profilaktykę czwartorzędową?

Logiczne jest więc pytanie, jak prowadzić profilaktykę czwartorzędową. Część zadania należy do lekarzy, a część do pacjentów. Ważne jest przy tym, aby nie mylić profilaktyki pierwotnej z leczeniem.

Kiedy dana osoba chce poznać stan własnego zdrowia, niekoniecznie musi wychodzić z gabinetu lekarskiego z serią leków. Nie powinna też przechodzić całej serii procedur, które nie przyniosą żadnych korzyści.

Nowa technologia nie zawsze oznacza lepszą technologię. Istnieją antybiotyki stworzone kilkadziesiąt lat temu, które są skuteczniejsze od nowych, tańszych, a czasem bardziej szkodliwych.

Również zdrowie psychiczne staje się ofiarą zjawiska medykalizacji. U wielu dzieci diagnozuje się deficyt uwagi i zespół nadpobudliwości psychoruchowej, choć w rzeczywistości nie spełniają kryteriów koniecznych dla tych schorzeń.

W rezultacie dzieci przechodzą szereg terapii i badań, które są podejmowane przeciwko nim, a których skutki są całkowicie odwrotne do zamierzonych.

Zatem co to jest profilaktyka czwartorzędowa? Na pewno nie jest to coś, co możemy wdrożyć z dnia na dzień. To raczej ścieżka, którą musimy obrać, aby cieszyć się zdrowiem i rozsądnie korzystać z dobrodziejstw medycyny.

Profilaktyka czwartorzędowa może uczynić nas bezpieczniejszymi jako pacjenci i udostępnić zasoby medyczne wszystkim, jednocześnie nie wyczerpując ich.