Uprzedzenie wsteczne: to, o czym zawsze wiedziałeś, że się wydarzy!

Czy kiedykolwiek czułeś, że coś, co ci się przydarzyło, miało się dokładnie tak wydarzyć? Wynika to z uprzedzenia wstecznego – dowiedz się wszystkiego na ten temat czytając ten artykuł!

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Elena Sanz.

Ostatnia aktualizacja: 24 sierpnia, 2022

Mózg jest złożonym i fascynującym organem. Pozwala nam rozumować, interpretować sytuacje, a nawet przewidywać możliwe skutki zdarzenia. Jednak ten proces mentalny nie jest nieomylny. Często popełniamy błędy, nawet nie zdając sobie z nich sprawy. Tak dzieje się z uprzedzeniem wstecznym, które sprawia, że myślimy, że wiedzieliśmy, co się wydarzy, jeszcze zanim to się stało.

Wszyscy doświadczyliśmy skutków tego nastawienia. Kiedy już zobaczymy rezultaty i wynik sytuacji, wydaje nam się oczywiste, że wszystko miało się tak potoczyć.

„Wiedziałem, że nie dostanę tej pracy”… „Było jasne, że ten związek nie ma przyszłości”… „Było oczywiste, kto wygra ten mecz”. Krótko mówiąc, wszystko wydaje się nam bardzo jasne po fakcie, chociaż wcześniej wcale nie było takie jasne.

Co to jest uprzedzenie wsteczne?

Uprzedzenie wsteczne należy do wielu błędów poznawczych, które w sposób niezamierzony stosujemy na co dzień. Te błędy poznawcze to zniekształcenia w procesie rozumowania, które prowadzą nas do interpretacji informacji w sposób niezgodny z rzeczywistością.

Stosujemy je na przykład wtedy, gdy oceniamy osobę na podstawie stereotypów lub kierujemy się myśleniem grupowym, wierząc, że to naprawdę nasza opinia.

W tym przypadku uprzedzenie z perspektywy czasu prowadzi nas do myślenia, że dokładnie wiemy, jak miały się potoczyć sprawy. Jednak zawsze mamy tę pewność, gdy coś już się wydarzyło.

Innymi słowy, przekonujemy się, że przewidzieliśmy zdarzenie, ale już po tym, jak się odbyło. Z uprzedzeniem wstecznym zmieniamy wspomnienia naszych wcześniejszych osądów, aby były zgodne z tym, co wiemy teraz. Można powiedzieć, że jesteśmy stronniczy na skutek wiedzy zdobytej z perspektywy czasu.

Kilka przykładów stronniczości z perspektywy czasu, czyli uprzedzenia wstecznego

W życiu codziennym możemy znaleźć wiele przykładów stronniczości z perspektywy czasu. Na przykład:

• Kiedy dowiadujemy się, że ktoś nas okłamuje i twierdzimy, że zawsze wiedzieliśmy, że nie można mu ufać.
• Uważamy, że jeśli dwoje ludzi się rozstaje, już wcześniej istniały wyraźne oznaki, że ich związek nie układał się dobrze.
• Jeśli zostaniemy przyjęci do college’u, mamy wrażenie, że zawsze wiedzieliśmy, że tak będzie.
• Kiedy zostanie wykryta diagnoza medyczna pacjenta, specjaliści mogą uznać, że było oczywiste, co jest z nim nie tak.
• Analizując wydarzenia historyczne, uważamy, że tego, co się wydarzyło, można było się spodziewać. Dowiodło tego chociażby badanie, w którym ujawniono dwa różne rodzaje działań o fikcyjnym charakterze historycznym. Uczestnicy (niezależnie od tego, czy powiedziano im, że dana osoba dokonała bohaterskich czy tchórzliwych działań) uważali, że to oczywiste, że postać będzie się tak zachowywać.

Badania w tym zakresie

Ta skłonność poznawcza została potwierdzona w wielu interesujących badaniach naukowych pokazujących, jak występuje w bardzo różnych sytuacjach. Na przykład w jednym z badań naukowcy poprosili szereg wolontariuszy o ocenę prawdopodobieństwa wystąpienia pewnych wydarzeń podczas międzynarodowej podróży prezydenta Richarda Nixona.

Jakiś czas później poproszono ich o oszacowanie prawdopodobieństw, o których myśleli, że podali wcześniej.

Wyniki pokazały, że w przypadku zdarzeń, które rzeczywiście miały miejsce, szacunki były znacznie wyższe niż w pierwszej części eksperymentu. Oznacza to, że ludzie przecenili swoją przeszłą zdolność przewidywania przyszłości.

W innym badaniu uczestnikom przedstawiono historię czterech możliwych wyników. Każda grupa została poinformowana, że rzeczywiście wystąpił inny wynik i została poproszona o oszacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia każdego scenariusza. We wszystkich przypadkach wynik, który uznano za prawdziwy, oceniono jako znacznie bardziej prawdopodobny.

Co więcej, zaobserwowano, że a posteriori nie tylko upraszczamy analizę, ale jesteśmy znacznie ostrzejsi i bardziej krytyczni, gdy wynik jest niekorzystny. Na przykład w jednym badaniu poproszono grupę lekarzy o przejrzenie notatek klinicznych. Były one identyczne dla wszystkich, a różniły się jedynie wynikiem pacjenta (w niektórych przypadkach dodatni, w innych ujemny). Gdy wynik był negatywny, profesjonaliści byli znacznie bardziej krytyczni.

Dlaczego tak się dzieje?

Istnieje kilka powiązanych przyczyn i czynników, które mogą przyczynić się do uprzedzenia wstecznego:

• Ludzki mózg pracuje na wzorcach i skojarzeniach idei. Tak więc, gdy konsekwencja podąża za przyczyną, łączymy ją jako unikalny wzór, który pozwala nam ją zapamiętać i przewidzieć podobne sytuacje w przyszłości.
• Z drugiej strony ludzie nie lubią niepewności. Wolimy postrzegać świat jako miejsce przewidywalne i dające się kontrolować.
• Kiedy już zaobserwujemy i zrozumiemy, jak doszło do zdarzenia, wydaje się ono bardziej prawdopodobne i przewidywalne. Jednak przed uzyskaniem tych informacji tak nie było.
• Zdarzenia, których wynik ma wartość ujemną, są bardziej podatne na uprzedzenie wsteczne. Oznacza to, że sytuacje, które klasyfikujemy jako niefortunne, wydają się o wiele bardziej przewidywalne po ich wystąpieniu niż pozytywne.
• Kiedy wynik bardzo nas zaskakuje, ten błąd pojawia się tylko wtedy, gdy uda nam się znaleźć zgodność między informacjami, które mieliśmy na początku, a rzeczywistym wynikiem. W przeciwnym razie pojawi się odwrotny skutek i pomyślimy, że nie było sposobu, aby się dowiedzieć.

Uprzedzenie wsteczne może wpływać na nasze decyzje

Ten błąd występuje zarówno u dzieci, jak i u dorosłych i nie ma nic wspólnego z jakąkolwiek chorobą lub stanem. To tylko skrót myślowy, który służy nam do uzyskania większego poczucia spójności. Jednak może to na nas wpłynąć.

Na przykład, zmieniając wspomnienia naszych wcześniejszych osądów, możemy wierzyć, że jesteśmy bardziej zdolni do przewidywania i odgadywania wyniku niż w rzeczywistości. A ta pewność siebie może prowadzić nas do podejmowania złych decyzji. Tak więc, mimo że nie możemy temu zapobiec, warto o tym wiedzieć i być na to wyczulonym.