Kleitrofobia lub strach przed uwięzieniem: przyczyny i leczenie

W leczeniu kleitrofobii techniki proponowane z terapii poznawczo-behawioralnej są zwykle bardzo przydatne. Czego dotyczy ta fobia?

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Maria Fatima Seppi Vinuales.

Ostatnia aktualizacja: 15 kwietnia, 2023

Kleitrofobia to termin używany w odniesieniu do strachu przed uwięzieniem. Można ją wyzwolić, zamykając się w zwykłych pomieszczeniach, takich jak łazienka, winda lub małe pokoje.

Należy zauważyć, że lęki i fobie to nie to samo. Podczas gdy strach, czy lęk jest adaptacyjny i predysponuje do działania, fobia paraliżuje. Jest to forma lęku, w której strach jest intensywny, uporczywy i irracjonalny.

W tym konkretnym przypadku może wywołać epizody paniki w sytuacjach, w których dana osoba czuje się uwięziona lub uważa się za taką. Stan ten dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych i może współistnieć z klaustrofobią, z którą często go mylą. Jakie są jego główne objawy? Jak się go leczy? Oto szczegóły.

Objawy kleitrofobii lub strachu przed uwięzieniem

Podobnie jak większość fobii, kleitrofobia powoduje aktywację współczulnego układu nerwowego w odpowiedzi na to, co osoba postrzega jako sygnał lub bodziec niebezpieczeństwa. Niektóre z najczęstszych objawów to:

• Przyspieszone tętno
• Trudności w oddychaniu lub hiperwentylacja
• Pocenie się
• Zawroty głowy
• Mdłości
• Drżenie rąk
• Unieruchomienie
• Ataki paniki, z narastającym uczuciem strachu przed śmiercią w przypadku zamknięcia w małej przestrzeni.

Wadą tego stanu jest to, że osoba nie tylko zaczyna bać się fobicznego obiektu lub samej sytuacji. Z czasem zaczyna także bać się objawów, zwiększając w ten sposób swój niepokój. To wzmacnia unikanie sytuacji i osoba zaczyna się izolować.

Czy kleitrofobia jest tym samym co klaustrofobia?

Nie, to nie to samo, chociaż jedna fobie może towarzyszyć drugiej. Dzieje się tak, ponieważ posiadanie fobii jednego typu zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia podobnego. Na przykład, jeśli boję się kotów, mogę rozwinąć fobię wobec psów.

To samo dzieje się z kleitrofobią i klaustrofobią. Klaustrofobia to strach przed zamknięciem, zamkniętą przestrzenią. Natomiast kleitrofobia wiąże się ze strachem przed uwięzieniem, zamknięciem i niemożnością wydostania się lub ucieczki.

Różnią się więc subtelnymi szczegółami. Na przykład, jeśli jesteśmy w windzie, byłby to przypadek kleitrofobii, jeśli istnieje strach przed uwięzieniem. Jest to również klaustrofobia, jeśli istnieje strach przed dostaniem się do windy, ponieważ jest to zamknięta przestrzeń.

Innym przykładem kleitrofobii może być również strach przed uwięzieniem i brakiem możliwości ucieczki, gdy jesteśmy zapięci w uprzęży w parku rozrywki, nawet jeśli jest to otwarta przestrzeń.

Skąd się bierze kleitrofobia?

Jeśli chodzi o rozwój i ewolucję kleitrofobii, jednego z jej źródeł można szukać w bezpośrednich doświadczeniach danej osoby. Na przykład powstaje na skutek zamknięcia przez długi czas w windzie.

Należy wyjaśnić, że ten fakt sam w sobie niekoniecznie oznacza, że fobia się rozwinie, ale jej częstotliwość i nasilenie już tak. Z drugiej strony, jeśli po tym zdarzeniu nie było ekspozycji, obecności lub kontaktu z sytuacją, której się obawiasz, zwiększa to prawdopodobieństwo, że stanie się ona bodźcem awersyjnym.

Inne możliwe wyjaśnienia wiążą się z zastępczym uczeniem się. Chodzi o obserwację innej osoby w podobnej sytuacji (modelowanie), a także o odbiór negatywnych informacji dotyczących pewnych sytuacji. Na przykład, jeśli rodzice ciągle powtarzali nam, żebyśmy uważali, bo możemy utknąć zamknięci w windzie. Jednak wszystkie trzy formy mogą oddziaływać na siebie i wzmacniać się nawzajem.

Wysoki poziom stresu również stanowi czynnik wyzwalający. Może wzmacniać zarówno bezpośrednie doświadczenie, jak i wpływ otrzymanych informacji i obserwowanej sytuacji. To samo dotyczy myślenia stronniczego, które kładzie większy nacisk na sygnały o niebezpieczeństwie.

Jak leczyć kleitrofobię?

W leczeniu fobii często bardzo przydają się techniki wykorzystujące terapię poznawczo-behawioralną. Psychoedukacja jest jedną z najistotniejszych metod. Pozwala przekazać pacjentowi informacje na temat fobii, sposobu ich występowania oraz tego, jak wpływają na myśli i zachowanie.

Inna technika wiąże się ze stopniową ekspozycją na bodziec fobiczny lub awersyjny, czyli taki, którego osoba się boi. Obejmuje to planowanie krok po kroku różnych sytuacji, na które dana osoba będzie narażona. Wybiera się je na podstawie opracowania hierarchii lęków.

Podobnie pracuje się nad wyobrażeniem sobie sytuacji lub też podobnego doświadczenia, aby następnie skonfrontować osobę ze źródłem lęku. Obecnie, w niektórych przypadkach wykorzystuje się już rzeczywistość wirtualną jako narzędzie.

Jak wspomnieliśmy wcześniej, w wielu przypadkach niepokój wywołany fobią wzrasta, ponieważ pacjenci zaczynają bać się jej objawów. Z tego powodu prowadzi się również prace nad ekspozycją interoceptywną.

Polega to na tym, że osoba faktycznie doświadcza tych przerażających i nieprzyjemnych doznań, aby mogła je zidentyfikować, gdy się pojawią. To pozwala jej uczyć się je kontrolować i ostatecznie pozbyć się strachu przed nimi. Kontrolę tę uzyskuje się poprzez jednoczesne nauczanie technik relaksacyjnych.

Czasami pracuje się nad restrukturyzacją poznawczą, dzięki której osoba uczy się kwestionować swoje myśli. W wielu przypadkach pacjentowi proponuje się model ABC Ellisa.

Model ten ma na celu wyjaśnienie, w jaki sposób w obliczu zdarzenia lub bodźca (A) aktywuje się nasz system przekonań (B), który prowadzi nas do określonego zachowania. Intencją jest, aby pacjent nauczył się kwestionować te stronnicze lub irracjonalne przekonania i sugerować nowe (C).

Kleitrofobia jest do pokonania

Niektóre fobie są naprawdę ograniczające, ponieważ wpisują się w nasze codzienne życie. Niemożność radzenia sobie z nimi prowadzi do ogromnego pogorszenia wydajności i relacji.

Należy do nich również kleitrofobia, ponieważ wszystkie miejsca lub przedmioty, które uniemożliwiają ucieczkę lub utrudnia wydostanie się, mogą być interpretowane jako potencjalne zagrożenie. Z tego powodu konieczne jest poświęcenie tej fobii uwagi, na jaką zasługuje, i znalezienie niezbędnej pomocy, aby się z nią zmierzyć.