Uzależnienia behawioralne: definicja, typy i leczenie

Uzależnienia behawioralne nie są związane z konsumpcją żadnej substancji. Chociaż mniej się o nich mówi, stanowią poważny problem.

Nie wszystkie uzależnienia powiązane są z konsumpcją alkoholu czy narkotyków. W rzeczywistości istnieją inne typy zachowań, które znormalizowaliśmy do tego stopnia, że nie dostrzegamy w nich problemu o podłożu psychicznym. Przykład stanowią uzależnienia behawioralne.

Intensywne korzystanie z telefonu komórkowego do stopnia, w którym nie możemy się od niego oderwać to objaw uzależnienia. Podobnie wygląda kwestia jedzenia emocjonalnego lub obżerania się. Istnieje wiele wariantów tej kategorii klinicznej. Co więcej, wygląda na to, że zaburzenia te zostaną zawarte w klasyfikacji zaburzeń psychicznych DSM-5.

Do 2013 nie istniał bowiem podział na uzależnienia behawioralne i od substancji. Coś, co może się wydawać mało ważne jest w rzeczywistości decydujące dla podejścia terapeutycznego. Przyjrzyjmy się temu bliżej.

Uzależnienia behawioralne: charakterystyka

Do niedawna kojarzono uzależnienia jedynie z konsumpcją pewnych substancji. Zatem szkodliwe zachowania, których powtarzania nie udaje się przerwać uważano za problem z kontrolą impulsów.

Jednak dzisiaj wiemy już, że uzależnienie od telefonu komórkowego czy pornografii nie polega jedynie na braku kontroli nad sobą samym. Mechanizm psychiczny stojący za uzależnieniem nie jest powiązany jedynie z konsumpcją substancji takich jak marihuana, amfetamina, kokaina, kofeina, nikotyna czy alkohol.

Istnieją nawyki, pozornie nieszkodliwe, które mogą zamienić się w uzależnienia. Przyczyna leży w zmianach w obrębie mózgu, które generują te zachowania. Dopamina i krótkie, pozytywne wzmocnienia, jakich nam dostarczają stają się czynnikiem, którego mózg potrzebuje, by czuć się dobrze.

Uzależnienie bez narkotyków – jak to możliwe?

Uzależnienia behawioralne to zespół zachowań, które wymykają się spod kontroli i okazują się być szkodliwe. Mają zatem takie same cechy jak uzależnienia od substancji, ale nie wiążą się z ich konsumpcją.

Jeśli zastanowimy się dlaczego dochodzi do takich zachowań, odpowiedź tkwi w pozytywnych, przyjemnych, zamieniających się w obsesję odczuciach, jakich nam dostarczają. Uzależniony nie zawsze jest świadomy problemu, ponieważ zwykle chodzi o nieszkodliwe zachowania (takie jak granie w gry wideo).

Te zachowania aktywowane są przez mechanizm pozytywnego wzmocnienia jakim jest doświadczana przyjemność czy euforia. Jednak z czasem zachowanie staje się obsesyjne, do tego dochodzi złe samopoczucie i syndrom odstawienia, gdy zrobi się przerwę.

Typy uzależnień behawioralnych

Istnieje wiele typów uzależnień behawioralnych. Co więcej, odkąd pojawiły się nowe technologie, rozwinęły się też nowe rodzaje uzależnień. Zmusza to specjalistów z zakresu ochrony zdrowia to pracy nad rozwinięciem mechanizmów wykrywania i leczenia. Wiele tych problemów dotyczy coraz młodszej części populacji.

Oto niektóre z nich:

• Uzależnienie od gier i hazardu: hazard jest bardzo powszechny w społeczeństwie wskutek braku regulacji i ochrony młodzieży przed wpadnięciem w nałóg.
• Uzależnienie od internetu: tysiące ludzi nie są w stanie oderwać się od sieci.
• Nałogowe oglądanie pornografii: konsumpcja materiału audiowizualnego o charakterze erotycznym to jeden z najpopularniejszych nałogów.
• Uzależnienie od telefonu komórkowego: to kolejne powszechne zjawisko, którego nie jesteśmy świadomi. Samo odłożenie telefonu na dłuższy czas powoduje niepokój.
• Uzależnienie od seksu: potrzeba zaspokojenia pożądania może stać się szkodliwa i obsesyjna.
• Zaburzenia odżywiania: takie jak objadanie się lub obsesja na punkcie zdrowego jedzenia.
• Kompulsywne zakupy.
• Zaburzenia z zakresu zależności uczuciowej lub uzależnienie od zakochania: uzależnienia behawioralne mogą dotyczyć także sfery związków. Tyczy się sytuacji, w których nie jest się w stanie odejść od partnera nawet wtedy, gdy relacja ma toksyczny charakter.

Uzależnienia behawioralne i ich objawy

Wszelkie zachowania o charakterze nałogu mogą objawiać się na różne sposoby. Eksperci w tej dziedzinie tacy jak profesor psychologii Enrique Echebarrúa tłumaczą, że symptomy są zwykle następujące:

• Silne pragnienie odbywania przyjemnej czynności.
• Stopniowa utrata kontroli nad czynnością.
• Zaniedbywanie codziennych czynności takich jak praca, szkoła czy związki.
• Gdy otoczenie zasugeruje uzależnionemu, że ma problem, ten zaprzecza i przyjmuje defensywną postawę.
• Stopniowa degradacja relacji międzyludzkich.
• Objawy syndromu odstawienia: niepokój, drażliwość, złe samopoczucie, złość.

Jak leczyć ten typ uzależnień?

Najważniejszym aspektem uzależnień behawioralnych jest fakt, że idą w parze z depresją, niepokojem lub zaburzeniami osobowości. Konieczna jest odpowiednia diagnostyka i indywidualne podejście do pacjenta.

Zasadniczo stosuje się holistyczne podejście łączące leczenie farmakologiczne z psychoterapią. W ramach tej drugiej wykorzystuje się terapię poznawczo-behawioralną, motywacyjną oraz grupową lub rodzinną.

Co więcej, w psychoterapii powinno się zwracać na kwestie samooceny, racjonalizacji myśli, kontroli impulsów, zarządzania emocjami oraz strategii zapobiegania nawrotom. Trzeba ustanawiać sobie nowe cele i projekty na przyszłość.

Uzależnienia behawioralne są częste u młodzieży i nastolatków. Dlatego trzeba pracować nad poszerzaniem świadomości rodzin i edukacją na rzecz zapobiegania i wykrywania tego typu problemów.