Świąd skóry (swędzenie): objawy, przyczyny i zalecenia

Swędzenie może być uczuciem powodującym brak komfortu, związanym z ciągłym drapaniem i wtórnymi urazami. W większości przypadków są to zaburzenia, które ustępują samoistnie.

Napisane i zweryfikowane przez lekarz Karina Valeria Atchian.

Ostatnia aktualizacja: 24 sierpnia, 2022

Często świąd skóry skłania do wizyty u lekarza, zarówno w przypadku dzieci, jak i dorosłych. Lista możliwych przyczyn jest długa i różnorodna, od najbardziej banalnych po bardzo poważne.

Świąd skóry definiuje się jako uczucie dyskomfortu, które prowadzi do chęci lub potrzeby drapania swędzącego miejsca. Jest to konsekwencja odruchowej odpowiedzi organizmu na mediatory immunologiczne i chemiczne. Niemal zawsze w grę wchodzi histamina.

Skąd się bierze świąd skóry?

Ważne jest, aby zdawać sobie sprawę, że swędzenie jest objawem, a nie chorobą samą w sobie. Dlatego występuje w wielu różnych jednostkach chorobowych, z których nie wszystkie dotykają samej skóry. Świąd skóry może również objawiać się w sposób zlokalizowany lub uogólniony.

Ważne jest, aby zwrócić uwagę, co wywołało świąd skóry. Czy zaistniał jeden czy więcej czynników, które mogły do prowadzić do swędzenia. Warto też przeanalizować, czy objaw się powtórzył w innym momencie, czy pacjent przeszedł wcześniej jakieś leczenie i jaka była odpowiedź organizmu.

Wszystkie te pytania posłużą do odpowiedniego ukierunkowania diagnozy i rozszyfrowania pochodzenia świądu.

Ostry świąd to taki, który trwa krócej niż sześć tygodni. Kiedy przekracza ten limit czasowy, mamy do czynienia ze świądem przewlekłym. Może się umiejscawiać na skórze głowy, na tułowiu i na kończynach.

Główne przyczyny powodujące świąd skóry

Jak wspomnieliśmy wcześniej, świąd skóry może iść w parze z obecnością pewnych pierwotnych zmian skórnych. Jeśli istnieją, prawdopodobnie chodzi o zaburzenie dermatologiczne.

Z drugiej strony, u osób bez zmian skórnych lub tylko z wtórnym uszkodzeniem skóry na skutek drapania, należy wziąć pod uwagę możliwość wystąpienia ogólnoustrojowych przyczyn, które znajdują się poza skórą. W takim przypadku należy uwzględnić zaburzenia neurologiczne lub nawet psychogenne.

Osoby cierpiące na świąd skóry na skutek pierwotnych zmian skórnych

Najczęstsze choroby skóry, które powodują uogólnione swędzenie, to:

• Pokrzywka: charakteryzuje się obecnością pręgopodobnych zmian, które mogą się powiększać lub łączyć i znikać.
• Świerzb: to choroba skóry wywołana przez pasożyta zewnętrznego, zwanego świerzbowcem ludzkim.
• Świerzbiączka: stosunkowo często występująca u dzieci, czasami z jej rzadką postacią guzkową.
• Wyprysk atopowy: plamy lub płytki zapalne w kontekście atopowego i kontaktowego zapalenia skóry.
• Ospa wietrzna: infekcja wirusowa objawiająca się pęcherzami na skórze.
• Łupież różowy Giberta: różowe, łuszczące się i swędzące zmiany na tułowiu i kończynach.
• Łuszczyca: choroba charakteryzująca się obecnością łusek wywołanych przez zaburzenie autoimmunologiczne.

Osoby ze swędzącą skórą i bez pierwotnych zmian skórnych

W tym miejscu można przedstawić różnorodne przyczyny, które obejmują, między innymi, następujące jednostki chorobowe:

• Przewlekła niewydolność nerek: polega na niewydolności normalnego funkcjonowania nerek i jako konsekwencje powoduje świąd skóry.
• Choroby onkologiczne: szczególnie te dotyczące krwi, takie jak czerwienica prawdziwa i chłoniak.
• Cholestaza wewnątrzwątrobowa lub pozawątrobowa: zaburzenie prawidłowego przepływu żółci.
• Nadczynność lub niedoczynność tarczycy: zaburzenia hormonów wytwarzanych w tarczycy.
• Przesuszona skóra lub suchość skóry: osoby starsze zasługują w tym przypadku na szczególną uwagę, ponieważ świąd skóry często dotyka tę grupę populacji. Odwodnienie może być najczęstszą przyczyną w tej grupie, chociaż świąd może być spowodowany również innymi mechanizmami. Ten rodzaj swędzenia ma tendencję do lokalizacji w kończynach dolnych.

Miejscowe swędzenie

Miejscowe swędzenie przy braku wysypki skórnej sugeruje możliwość swędzenia neuropatycznego lub psychogennego. W szczególnych przypadkach, u tych osób mogą wystąpić również towarzyszące objawy pieczenia, bólu lub utraty czucia.

Wyjaśnienie leży w zaburzeniach przewodnictwa nerwowego związanych z neuropatiami. Nerwy obwodowe słabo przekazują informacje i wytwarzają swędzący bodziec na skórze, więc osoba czuje ciągły przymus drapania.

Ogólne zalecenia do czasu postawienia diagnozy

Swędzenie jest częstym zaburzeniem, patogenetyczne mechanizmy prowadzące do uczucia swędzenia nie są jednak w pełni poznane. Kluczowym elementem oceny i postawienia diagnozy jest obecność pierwotnej choroby skóry.

W przypadku gdy stwierdzono pierwotne zmiany skórne, ale rozpoznanie pozostaje niepewne, można wykonać biopsję skóry. Ogólnie rzecz biorąc, brak oczywistych i widocznych objawów sugeruje natomiast przyczynę pozadermatologiczną.

Chociaż świąd skóry często powstaje na skutek trywialnych i samoczynnie ustępujących przyczyn, są też inne, które wymagają oceny przez lekarza. Podczas ustalania przyczyny swędzenia, zaleca się, aby utrzymywać krótkie i czyste paznokcie.

Jeśli nie można opanować drapania, zaleca się robić to delikatnie i jedynie wierzchem dłoni. Ponadto należy unikać ciasnych ubrań, wybierać odzież z bawełny zamiast tkanin syntetycznych i wełnianych oraz unikać bardzo długich i gorących kąpieli.

Można stosować neutralne mydła i środki nawilżające. Nie zaleca się również spożywania kawy, alkoholu i mocnych przypraw, ponieważ mogą stymulować uwalnianie histaminy. Istnieje wiele możliwości leczenia, ale zawsze należy traktować priorytetowo zalecenia lekarskie.