Strach z punktu widzenia filozofii

Poniżej przedstawiamy różne koncepcje strachu według niektórych zachodnich filozofów. Poznaj ich fascynujące stanowisko w tej sprawie.

Strach jest wrodzoną reakcją fizjologiczną, której główną funkcją jest zapewnienie przetrwania gatunku. Dlatego jest to podstawowa i fundamentalna emocja u różnych zwierząt, a także u ludzi. Jednak pomimo jego względnego znaczenia, strach był tematem rzadko poruszanym przez zachodnią filozofię na przestrzeni dziejów. Tymczasem spojrzenie na strach z punktu widzenia filozofii może nam przynieść całkiem nową perspektywę.

Niechętne podejście do tego tematu można usprawiedliwić przewagą, jaką filozofia zachodnia nadała racjonalności. Tę z kolei uważano za nie do pogodzenia z emocjami i namiętnościami istot ludzkich.

Mimo to niektórzy filozofowie odważyli się zastanowić nad tą emocją i sformułowali na jej temat interesujące spostrzeżenia. Przyjrzyjmy się im szczegółowo.

Strach z punktu widzenia filozofii

Wśród filozofów, którzy teoretyzowali na temat strachu, wyróżniają się następujący.

Epikur: 4 rodzaje strachu

Epikur (341 p.n.e. – 271/270 p.n.e.) był starożytnym greckim filozofem, który najwięcej zajmował się tematem strachu. Celem tego myśliciela było stworzenie filozofii osiągania szczęścia, w której podkreślał pokonywanie lęków jako warunek osiągnięcia spełnienia.

W tym sensie Epikur wyróżnił u człowieka cztery rodzaje lęku:

• Strach przed bogami: uznawał, że idea bogów była wykorzystywana do manipulowania ludźmi. Jego propozycja przezwyciężenia tego strachu polegała na uznaniu bogów za mędrców oddzielonych od świata, ponieważ nigdy nie zajmowali się tym, co ludzie robią, i czego nie robią.
• Strach przed śmiercią: Epikur również bronił poglądu, że nie powinniśmy bać się śmierci, ponieważ polega ona na braku czucia. Dlatego nie ma sensu bać się czegoś, czego nigdy nie poczujemy. Wyjaśnił również, że dopóki istniejemy, śmierci nie ma, a kiedy będzie obecna, nie będzie nas.
• Strach przed bólem: z jednej strony ten rodzaj strachu jest częścią ludzkiej natury, ponieważ pojawia się, gdy nie możemy zaspokoić naszych naturalnych i niezbędnych pragnień (głód, zimno, pragnienie itp.). Ale z drugiej strony ból możemy odczuwać również wtedy, gdy nie zaspokajamy zbędnych pragnień, takich jak luksusy czy zachcianki.
• Lęk przed porażką w dążeniu do dobra: dobro osiąga się przez szczęście według tego filozofa, ale szczęście polega na tym, aby więcej być, a nie więcej mieć. W związku z tym, kto uważa, że szczęście zależy od czynników zewnętrznych, źle ocenia i poddaje się rzeczom, na które nie ma wpływu (takim jak opinia innych lub zewnętrzne nagrody).

Strach jako podstawa państwa z punktu widzenia filozofii Hobbesa

Według filozofii Hobbesa strach jest osadzony w sferze politycznej. Ta emocja stanowi bowiem podstawę formowania i zachowania państwa. Thomas Hobbes (1588-1679) w swojej słynnej książce Lewiatan opisuje potrzebę regulowania przez rząd naturalnego stanu człowieka, ponieważ w swoim naturalnym stanie człowiek może robić, co chce i dbać o własne interesy. Dlatego bez żadnego podmiotu, który by nas regulował, bardzo łatwo byłoby doprowadzić do wojny wszystkich ze wszystkimi.

Biorąc pod uwagę tę skłonność człowieka, proponuje się umowę społeczną, w której każdy oddaje swoje naturalne prawo w zamian za ochronę suwerena (rządu). W ten sposób zagwarantowane jest bezpieczeństwo kolektywu w zamian za pozostawienie władzy absolutnej w rękach suwerennego podmiotu.

Dlaczego istoty ludzkie miałyby chcieć być częścią kontraktu i rezygnować z części swojej wolności? Powodem, który podaje, jest strach. Bo największą obawą ludzi jest śmierć, a jeśli nie są częścią państwa, mogą łatwo umrzeć. Zatem pierwszą funkcją rządu będzie ochrona tych, którzy zawarli umowę.

Ze swojej strony strach odgrywa również rolę w utrzymaniu państwa. Umawiające się strony mogą w każdej chwili naruszyć pakt. Ale dlaczego większość tego nie robi? Hobbes odpowiada, że „ze strachu przed tą niewidzialną mocą, którą wszyscy czczą jako boga i której wszyscy się boją jako mściciela ich perfidii”.

Theodor Adorno i Max Horkheimer: strach przed brakiem racjonalności

Strach z punktu widzenia filozofii Adorno i Horkheimera mieści się w obrębie krytyki Oświecenia. W swojej książce Dialectics of the Enlightenment (1947) autorzy ci wskazują, że ten ruch intelektualny pochłonął strach przed odejściem od rozumu i zwrócił go przeciwko sobie.

Oświecenie zaproponowało jako jedyną metodę nauki zwalczanie mitu i trzymanie się rozumu. Jednak na tej drodze straciło swój sens, gdyż samą naukę obróciło w mit, zabraniając krytycznego myślenia.

W ten sposób fiksacja Oświecenia przeciwko mitom spowodowała jedynie zamianę lęków, które te utrwalały. Tak więc nie było już strachu przed boskością czy karą, ale przed brakiem obiektywizmu i racjonalności.

Strach z punktu widzenia filozofii: heurystyka i hermeneutyka zarządzania strachem

Zgodnie z perspektywą filozoficzną strachem można zarządzać poprzez zrównoważone połączenie heurystyki i hermeneutyki. W tym przypadku hermeneutyka strachu oznaczałaby refleksję, zrozumienie i wyjaśnienie różnych rodzajów strachu (strach, niepokój, przerażenie itp.) oraz jego przyczyn.

Z drugiej strony heurystyka strachu byłaby procesem refleksyjno-edukacyjnym. Dzięki temu uznalibyśmy tę emocję za niezbędny element, aby uniknąć krzywdy i zła. W związku z tym należy wziąć pod uwagę, że wyuczenie tego strachu i jego właściwa manifestacja mają zalety.

Pisarz i profesor filozofii Víctor Bermúdez bardzo dobrze to wyjaśnia: „ostatecznie, jedynym sposobem na przezwyciężenie strachu jest wiedza”. Innymi słowy, poznanie obiektywnych przyczyn bólu ułatwi jego opanowanie.

Pojęcia strachu nie wyczerpują przedstawione powyżej stanowiska filozoficzne. Znani filozofowie, tacy jak Arystoteles i Robert Castel, również analizowali tę emocję z refleksyjnego punktu widzenia.