Mit Platona o jaskini: co oznacza i czego nas uczy?

Mit o jaskini to tekst, który odcisnął piętno na myśli zachodniej. W rzeczywistości jego nauki są nadal aktualne.

Mit Platona o jaskini jest jedną z najważniejszych alegorii filozoficznych, która odcisnęła swoje piętno na myśli kultury zachodniej. Platon odnosi się w nim do pochodzenia wiedzy i natury rzeczywistości w oparciu o swoją Teorię Idei.

Mit ten był szeroko badany i dyskutowany w historii. Jego nauki są nawet nadal aktualne. Przyjrzyjmy się, na czym polega mit Platona o jaskini.

Na czym polega mit Platona o jaskini?

Mit jaskini pojawia się w VII księdze Republiki, jednym z najważniejszych dzieł Platona. Napisany w formie dialogu, odzwierciedla rozmowę Sokratesa z Glaukonem (również filozofem) o wiedzy.

Tam Sokrates prosi swojego rozmówcę, aby wyobraził sobie grupę mężczyzn, którzy od urodzenia byli przykuci łańcuchami w głębi jaskini. Oznacza to, że nie mają możliwości poznania ani pochodzenia, ani przyczyny tej sytuacji.

Jaskinia jest podzielona ścianą na dwie części. Po jednej stronie znajduje się sala skutych więźniów, którzy mogą patrzeć tylko na tylną ścianę. Tymczasem z drugiej strony, za murem, niewidoczne dla więźniów, leżą inne osoby noszące różne postacie (zwierzęta, drzewa, góry).

Z kolei za tymi ludźmi płonie ogień, który rzuca cienie tych postaci na ścianę. Jest to widoczne dla więźniów. Dlatego skuci więźniowie widzą tylko cienie i sylwetki postaci rzucane przez światło ogniska.

Podobnie nosiciele postaci mogą ze sobą rozmawiać, wywołując echo, które odbija się w jaskini. W ten sposób więźniowie nie widzą nic poza cieniami rzucanymi przez obiekty, nie słyszą nic poza zniekształconym echem głosów i wierzą, że to, co postrzegają, jest jedyną istniejącą rzeczywistością.

Jeden z więźniów opuszcza jaskinię

Jednak w pewnym momencie jeden z więźniów ośmiela się odwrócić i spojrzeć dalej. Na początku czuje się oszołomiony i zirytowany światłem wydobywającym się zza ogniska. Ale wtedy postanawia ruszyć do wyjścia.

Za każdym razem kiedy ta osoba posuwa się naprzód, wątpliwości, strach i dyskomfort ze strony światła kuszą ją możliwością powrotu do cieni na dnie jaskini. Jednak stopniowo uciekający więzień przyzwyczaja się do tego i kontynuuje z cierpliwością i wysiłkiem swą drogę, aż udaje mu się wydostać na zewnątrz.

Na zewnątrz wzrok osoby dostosowuje się do światła słonecznego. Następnie zaczyna widzieć prawdziwe przedmioty, które składają się na rzeczywistość. Nagle zbieg pragnie podzielić się tym doświadczeniem ze swoimi towarzyszami. Kiedy jednak wraca, przyjmują go z kpiną, niedowierzaniem i pogardą.

Teoria Idei Platona

Mit o jaskini jest alegorią teorii idei Platona, która afirmuje istnienie dwóch światów: świata rzeczy i świata idei. Pierwszy składa się ze wszystkiego, czego możemy doświadczyć poprzez zmysły. Charakteryzuje się mnogością oraz czystym wyglądem i nieustanną zmianą. Dlatego jest fałszywy i zwodniczy.

Z drugiej strony świat idei jest prawdziwy, nieprzekupny i niezmienny. Mieszkają tam uniwersalne i konieczne idee, które są esencją wszystkiego, co istnieje. Zatem przedmioty i ciała świata fizycznego są jedynie niedoskonałym odzwierciedleniem tego świata.

Dlatego mit Platona o jaskini jest alegorią, która odzwierciedla i pomaga nam zrozumieć, w jaki sposób filozof pojmował związek między fizycznością a światem idei oraz w jaki sposób ludzie się przez nie poruszają.

Zgodnie z oczekiwaniami jaskinia reprezentuje świat zmysłowy, więźniami są istoty ludzkie, a świat zewnętrzny to świat idei, w którym znajduje się esencja rzeczy i prawdziwa wiedza.

Lekcje, jakich udziela mit Platona o jaskini

Ogólnie rzecz biorąc, mit jaskini odzwierciedla kilka idei:

• Istnienie prawdy, niezależne od przekonań czy opinii ludzi.
• Obecność oszustwa w świecie zmysłowym, które odciąga ludzi od prawdziwej wiedzy.
• Dyskomfort, strach, wątpliwości i złe samopoczucie odczuwane przez jednostkę, gdy zdaje sobie sprawę, że istnieje rzeczywistość, której wcześniej nie była świadoma.
• Jakościowa zmiana, jaka zachodzi w jednostce, kiedy ma dostęp do prawdy, bo kiedy pozna prawdę, nie ma odwrotu.
• Sceptycyzm ludzi pochłoniętych swoimi przekonaniami i dogmatami.

Widzimy również, że nauki z mitu o jaskini są nadal niezwykle aktualne. Można to odzwierciedlić w następujący sposób.

Zniekształcona wiedza

W dzisiejszych czasach bardzo często różne media i sieci społecznościowe rozpowszechniają zniekształcone informacje na temat faktów. W ten sposób tworzą dezinformację w ogólnej populacji.

Analogicznie do mitu o jaskini, jesteśmy więźniami, a ludzie niosący figury są rozsiewcami fałszywych informacji.

Podobnie w Teorii Idei Platon kładzie nacisk na łatwość utrzymywania oszustwa poprzez pozory i przez to, co WYDAJE SIĘ oczywiste. W rzeczywistości wiele fałszywych informacji przeważa obecnie z powodu zniekształconej lub źle wykonanej prezentacji dowodów. To z kolei ogranicza kwestionowanie lub wykraczanie poza to, co zostało powiedziane.

Mit Platona o jaskini: Wyzwolenie

Z drugiej strony samowyzwolenie jednego z więźniów przypomina osobistą rewolucję, która może być każdego rodzaju: pozostawienie za sobą krzywdzącej osoby, sytuacji, ideologii czy religii.

Co więcej, akt uwolnienia się z więzów może również oznaczać zmianę paradygmatu, implikując inny sposób poznawania i podejścia do rzeczywistości.

Droga do prawdy

W micie wyjście więźnia do świata zewnętrznego powoduje u niego niepewność, dyskomfort i strach. Ten obraz doskonale odzwierciedla to, co wiąże się z porzucaniem głęboko zakorzenionych przekonań lub dogmatów.

Wyrzeczenie się starych pewników i otwarcie na nowe prawdy to kosztowny i niewygodny proces psychologiczny, przez który nie każdy chce przejść.

Powrót

Wreszcie powrót byłego więźnia do jaskini i niedowierzanie jego towarzyszy odzwierciedla odbiór nowych idei w społeczeństwie. Zwykle przyjmuje się na początku z odrzuceniem, pogardą lub nienawiścią. Są to bowiem idee, które kwestionują dogmaty, które ustrukturyzowały społeczeństwo.

Jednak według Platona osoba, która zdoła dotrzeć do prawdy, ma moralny obowiązek wydobyć resztę ludzi z ignorancji i szerzyć swoją wiedzę.

Mit Platona o jaskini pozostaje istotny we współczesnym świecie

Mit Platona o jaskini jest jednym z największych skarbów, jakie starożytna filozofia pozostawiła myśli zachodniej. Choć jest to bardzo stary tekst, niewątpliwie pokazuje nam idee, które pozwalają nam zastanowić się nad rzeczywistością i nad sposobem, w jaki się w niej poruszamy.