Filozofia medycyny: czy możemy jej ufać?

Wiele osób uważa, że medycyna i filozofia to dwie niezwiązane ze sobą dyscypliny.

Medycyna stara się leczyć, a przynajmniej łagodzić choroby. Natomiast filozofia analizuje i systematyzuje pojęcia bardzo ogólne, takie jak rzeczywistość, wiedza czy dobro. Jednak, choć może się to wydawać zaskakujące, są spokrewnione od czasów Hipokratesa (460 p.n.e. – 370 p.n.e.). Słynny lekarz stworzył podwaliny tego, co dziś określamy jako filozofa medycyny.

Niektórzy autorzy zaprzeczają, jakoby filozofia medycyny istniała jako odrębnej dziedziny studiów. Obecnie mamy jednak dedykowane czasopisma, organizacje zawodowe i obszerną literaturę naukową wspierającą ustanowienie tej gałęzi filozoficznej. Dlatego teraz wyjaśnimy, czym jest i omówimy niektóre problemy, którymi się zajmuje.

Czym jest filozofia medycyny?

Filozofia medycyny to dziedzina wiedzy, która zajmuje się podstawowymi zagadnieniami z zakresu teorii, badań i praktyki nauk o zdrowiu. W szczególności analizuje zagadnienia metafizyczne, epistemologiczne i etyczne.

Aby lepiej zrozumieć tę definicję, zastanówmy się, jakie obszary badawcze powinna obejmować, według filozofa Jamesa A. Marcuma:

• Pierwszy obszar to ontologia medycyny, która odpowiadałaby na takie pytania, jak natura medycyny i instytucji zdrowotnych. Co to znaczy być lekarzem? Jaka jest specyfika relacji lekarz-pacjent? A także, jakiego rodzaju bytami są choroby, m.in.
• Drugi to epistemologia medycyny, w której ponosi się pytania takie jak „jaki rodzaj umiejętności to wiedza medyczna? Jak jest zbudowana i czym się wyróżnia wiedza kliniczna? w jaki sposób można uzyskać dostęp do informacji o chorobie i ciele?” i temu podobne.
• A trzeci obszar to etyka lekarska, która obejmuje badanie i regulację relacji lekarz-pacjent. Jakie są cele, wartości i zadania, które powinny przyświecać praktyce lekarskiej? Na czym polega przejście od etyki medycznej do bioetyki? I inne, podobne kwestie.

Filozofia medycyny i jej debaty

Warto poznać niektóre z zagadnień omawianych w ramach filozofii medycyny. Opowiemy Ci o nich szczegółowo.

Jak definiować zdrowie i chorobę?

Jedna z podstawowych i najstarszych debat w filozofii medycyny wiąże się z dwoma podstawowymi pojęciami. Linia podziału między chorobą a zdrowiem jest notorycznie niejasna, zwłaszcza biorąc pod uwagę szeroki zakres różnic w populacji ludzkiej i dyskusje na temat tego, czy wiele koncepcji choroby jest konstruowanych społecznie.

Odniesienie się do tych rozróżnień pozostaje ważne z epistemologicznego i moralnego punktu widzenia. Definicje te wpływają bowiem na to, kiedy i gdzie ludzie szukają pomocy medycznej. Jak również na to, czy społeczeństwo uważa kogoś za chorego.

Zatem zdefiniowanie choroby, zdrowia i powiązanych z nimi pojęć nie jest kwestią czysto filozoficzną lub teoretyczną, ale musi brać pod uwagę względy etyczne. Przede wszystkim chodzi o zapewnienie, żeby medycyna przyczyniała się do dobrego samopoczucia ludzi.

Medycyna oparta na dowodach (EBM)

EBM odnosi się do ruchu zapoczątkowanego na początku lat 90. przez grupę epidemiologów z McMaster University w Hamilton w Kanadzie. Zareagowali na to, co określono jako nadmierne poleganie na osądzie klinicznym i wiedzy fachowej przy podejmowaniu decyzji dotyczących pacjentów.

Chodzi o podejście do praktyki lekarskiej ukierunkowane na optymalizację opieki, kładące nacisk na wykorzystanie dowodów i badań opartych na metodzie naukowej. Zwolennicy EBM opracowali hierarchie dowodów, które kategoryzują różne metody badawcze pod względem przypisywanej im jakości.

Chociaż nie ma powszechnie akceptowanej hierarchii, w propozycjach priorytetowo traktuje się badania z randomizacją i przeglądy badań z randomizacją. Tymczasem badania nieanalityczne (takie jak opisy przypadków) i opinie ekspertów należą do najmniej wiarygodnych.

W związku z tym wielu filozofów kwestionowało zasadność tych hierarchii. Pojawiły się więc pytania o niewiarygodność badań medycznych.

Ocena kliniczna i rola ekspertyzy

Hierarchie dowodów w EBM stawiają opinie biegłych na ostatnich pozycjach. Epidemiolodzy, którzy zainicjowali ruch, mieli powody, by zachować sceptycyzm w tej kwestii. Kiedy leczenie opiera się na systematycznych badaniach, czasami widać, że tradycja i opinia ekspertów zawodzą.

Błędne oceny skuteczności terapii z przyczyn czysto epistemicznych nie są jedyną obawą, jaką można mieć co do opinii ekspertów. W niektórych przypadkach osobiste interesy lekarzy mogą wpływać na ich osądy i powodować uprzedzenia w praktyce.

Na przykład wielu lekarzy ma takie czy inne powiązania z przemysłem farmaceutycznym. W rzeczywistości, według jednego z badań, 94% amerykańskich lekarzy otrzymuje korzyści finansowe od firm farmaceutycznych.

W związku z tym zasadne jest założenie, że rynek będzie miał wpływ na zalecenia dotyczące leczenia. Stąd znaczenie polegania na zasadzie EBM, zgodnie z którą decyzje powinny opierać się na najlepszych dostępnych dowodach. W tym przypadku na systematycznych badaniach.

Kiedy ocena eksperta staje się cenniejsza

Jednak problem staje się bardziej skomplikowany tam, gdy wiele systematycznych badań na poziomie populacji daje wyniki, których nie można bezpośrednio zastosować do konkretnych osób. Dość częstym przykładem są skutki uboczne leczenia.

W takim przypadku wyniki badań klinicznych mogą wskazywać, że dany lek jest skuteczny w leczeniu schorzenia, ale pomija się możliwe skutki uboczne.

Istnieje kilka powodów, dla których badania kliniczne nie wykazują skutków ubocznych. Być może dlatego, że nie śledziły odpowiednio stanu osób poddanych badaniu. Niektórzy stwierdzili skutki uboczne, ale ich nie zgłosili. Lub dlatego, że działania niepożądane nie były statystycznie istotne.

Pokazuje to, że skuteczność w łagodzeniu objawów choroby nie jest jedynym czynnikiem branym pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o leczeniu. W takich przypadkach ocena kliniczna eksperta odgrywa niezwykle ważną rolę.

Jakie znaczenie ma filozofia medycyny

Filozoficzna refleksja nad zagadnieniami medycznymi jest niezwykle ważna dla rozwoju teorii i praktyk zapewniających człowiekowi zdrowie i dobre samopoczucie. Należy pamiętać, że debaty na tym polu przyczyniły się do rozwoju medycyny i jej metod.