Czym jest socjokulturowa teoria rozwoju poznawczego Wygotskiego?

Socjokulturowa teoria rozwoju poznawczego podkreśla wpływ kultury i aktywną rolę jednostek w uczeniu się.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Maria Fatima Seppi Vinuales.

Ostatnia aktualizacja: 20 czerwca, 2023

Co to jest nauka? Jak się uczymy? Pytania te intrygowały wielu badaczy z różnych dyscyplin, którzy oferowali również różne odpowiedzi. W psychologii behawioryzm proponował związek między bodźcem a reakcją, ale są też teorie oparte na postulatach konstruktywizmu. Należy do nich społeczno-kulturowa teoria rozwoju poznawczego Wygotskiego.

Lew Wygotski to jeden z najbardziej wpływowych myślicieli w dziedzinie uczenia się. Autor starał się przeanalizować w swojej teorii podstawy biologiczne i sposób, w jaki ulegają modyfikacji przez warunki otoczenia, w świetle interakcji społecznych.

Co proponuje socjokulturowa teoria rozwoju poznawczego Wygotskieo?

Wygotski porusza się w ramach tak zwanej społeczno-kulturowej teorii rozwoju poznawczego. Autor podkreśla w niej sposób, w jaki czynniki społeczne i kulturowe wpływają na rozwój poznawczy. Opisuje uczenie się, które następuje w wyniku kolejnych interakcji.

Aby to zrozumieć, ważne jest, aby zacząć od kilku głównych koncepcji lub idei:

• Wygotski twierdzi, że wszyscy ludzie rodzą się z podstawowymi funkcjami, takimi jak percepcja, pamięć i uwaga. Funkcje te są doskonalone i stają się wyższymi funkcjami umysłowymi poprzez interakcję z innymi.
• Na rozwój tych funkcji zawsze mają wpływ wartości, praktyki i przekonania kultury, do której się przynależy.
• Rusztowanie odnosi się do wsparcia zapewnianego przez dorosłe postacie dziecku, aby nauczyło się robić coś samodzielnie. Oznacza to jednocześnie wsparcie i popychanie do przodu, dopóki dziecko nie osiągnie tej umiejętności samodzielnie.
• Propozycja Wygotskiego mieści się w ramach konstruktywizmu, w przeciwieństwie do behawioryzmu. Mimo to niektórzy teoretycy uważają, że część postulatów autora jest nie tylko konstruktywistyczna, ale że istnieją w niej niuanse.
• Uczenie się nie jest silnym związkiem bodziec-reakcja, ale wręcz przeciwnie, polega na konstruowaniu, inwencji i kreatywności. Stąd też ludzie odgrywają aktywną rolę w rozwoju wiedzy, jak wykazały późniejsze analizy.
• Socjokulturowa teoria rozwoju poznawczego Wygotskiego, uwzględniająca komponent socjogenetyczny, pozwala mu przezwyciężyć tradycyjne podziały na ciało-umysł i naturę-kulturę. W tym sensie uważa się, że jest to teoria integracyjna, w której oprócz mechanizmów mózgowych lub wyższych funkcji psychologicznych uwzględnia się również analizę i wpływ otoczenia.
• Autorka przywiązuje też dużą wagę do „narzędzi intelektualnej adaptacji”, za pomocą których się uczy i których dostępność ma związek z kulturą przynależności. Język jest jednym z głównych i stanowi jakościowy skok w wyższych funkcjach. Co więcej, jest to najpierw zjawisko społeczne, które następnie podlega internalizacji.

Co to jest strefa bliższego rozwoju i jakie jest jej znaczenie?

Strefa bliższego rozwoju to odległość między obecną sytuacją a potencjałem rozwojowym dziecka.

To znaczy różnica między tym, co dziecko już umie robić, a tym, czego jeszcze nie wie, ale mogłoby się nauczyć od przewodnika. Wygotski uważa, że w tym miejscu można zaobserwować poziom rozwoju dziecka: w tym, co jest u niego „w toku”.

Ta strefa jest podatna na uczenie się, jak zauważa Eun, i ważne jest, aby w niej interweniować. Chociaż dziecko nie może w tym momencie samodzielnie rozwiązać problemu, w towarzystwie nauczy się czegoś nowego lub zdobędzie nową umiejętność, którą będzie później ćwiczyć.

Na przykład strefa bliższego rozwoju wskazuje, że dziecko już zna liczby, ale nie potrafi jeszcze ułożyć sumy 2+2. Uczy się tego pod okiem dorosłych. W przyszłości nauczy się tego i będzie mogło to robić samodzielnie, bez interwencji.

Wygotski uważa, że nie tylko dorośli pośredniczą w uczeniu się dzieci. Mogą też uczyć się od rówieśników.

Wreszcie, interesujące jest również odniesienie Wygotskiego do kultury w nauczaniu. To, co dzieje się lub co jest właściwe w jednej kulturze, może nie być odpowiednie w innej. Dlatego konieczne jest również zrozumienie, że w rozwoju poznawczym istnieje wiele różnych i ważnych sposobów osiągnięcia tego samego rezultatu.

Teoria rozwoju poznawczego Wygotskiego w zastosowaniu

Socjokulturowa teoria rozwoju poznawczego Wygotskiego bardzo pomaga w analizie procesów nauczania i uczenia się dzieci. Opisuje naukę bycia i działania w towarzystwie, nie indywidualnie czy samotnie, ale w szerszym kontekście.

Rola postaci dorosłych powinna polegać na towarzyszeniu, wskazywaniu i kierowaniu, ale nie narzucaniu. Dzieci muszą mieć możliwość wyboru, uczestniczyć w procesie, mieć możliwość bycia protagonistami w ich własnej nauce. Nie powinny być tylko odbiorcami, a już na pewno nie tabula rasa.

Dwie główne idee Wygotskiego: uczenie się polega na współpracy, a rusztowanie służy jako wsparcie i zachęcanie.

Ważne jest również, aby asystować w nauce narzędziami lub metodami, które wiążą się z każdą osobą, aby ułatwić proces i uczynić go przyjemnym. Na przykład, podczas gdy niektórym dzieciom łatwiej jest uczyć się za pomocą obrazów, inne wolą przedstawiać sytuacje lub wizualizować je w bardziej interaktywny sposób.

Ważne jest również, aby wziąć pod uwagę, że wiedza dziecka, a także jego etap rozwoju, ma również kluczowe znaczenie. Dorośli powinni pomóc, aby ta strefa bliższego rozwoju była wyzwaniem, a nie czymś niemożliwym. Nie powinna być na tyle wymagająca, by powodowała frustrację lub niekompetencję, ani na tyle mała, by demotywować.

W środowisku szkolnym nauczyciele powinni myśleć o treściach, które mają sens dla ich uczniów. Dlatego ważna jest nie tylko znajomość kultury i społeczeństwa, do którego się należy, ale także mikrokultury młodych ludzi. Tym samym Wygotski pozwala przewartościować różnorodność, uciekając od normy i linearności.

Teoria rozwoju poznawczego Wygotskiego promuje rozwój oparty na współpracy

Socjokulturowa teoria rozwoju poznawczego dostarcza nam użytecznych narzędzi towarzyszących procesom nauczania i uczenia się, ponieważ jesteśmy ich częścią. Edukacja to wspólne działanie w ramach społeczeństwa i kultury.

Widzimy w tym fundamentalny wkład: uczenie się to nie tylko rozwój indywidualny, gdyż pociąga za sobą również rozwój kultury i społeczeństwa. Wygotski mówi nam, że rozwój jednych jest także rozwojem innych, pomijając egoistyczny pogląd na fakt uczenia się.

Przywraca aktywną rolę tych, którzy wiedzą i uczą się. Pierwsze kroki będą kierowane i ukierunkowane, ale to, co dziecko robi dziś z pomocą, jutro będzie mogło zrobić samodzielnie. Dlatego jest to kwestia ułatwienia środowisk budowy, dialogu i wymiany, w których przepływa wiedza.