Co to jest heteronormatywność i jakie ma znaczenie?

Heteronormatywność przedstawia heteroseksualność jako coś, co jest dane i naturalne, czyli „normę”. Dlaczego jest to tak szkodliwe podejście? Poznaj odpowiedź tutaj.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Maria Fatima Seppi Vinuales.

Ostatnia aktualizacja: 02 lipca, 2023

Jeśli jesteś heteroseksualny, ile razy w życiu musiałeś wyjść i walczyć o prawo do małżeństwa? Czy byłeś maltretowany za trzymanie się za ręce ze swoim partnerem? Czy byłeś zmuszany do składania wyjaśnień na temat osoby, z którą jesteś w związku lub na temat swojego partnera? Z pewnością odpowiedź brzmi: nie. Dzieje się tak, ponieważ żyjemy w społeczeństwie, w którym heteronormatywność jest zatwierdzonym modelem.

Jednak to, że jest „powszechne”, nie oznacza, że jest jedyne. Na czym polega główna wada tego modelu? Chociaż niektórzy ludzie mogą żyć w całkowitej wolności, są tacy, którym nie tylko się to uniemożliwia. Nierzadko muszą stawić czoła krytyce, epizodom przemocy, uprzedzeniom dotyczącym ich orientacji i niemożności uzyskania dostępu do swoich praw. Zagłębmy się trochę w ten temat.

Do czego odnosi się termin „heteronormatywność”?

Heteronormatywność to reżim społeczny, polityczny i ekonomiczny, który przedstawia heteroseksualność jako jedyną normalną i naturalną orientację seksualną. Narzuca ideę, że istnieją tylko dwie odrębne i przeciwne płcie, które można połączyć w sposób afektywny i pokrewieństwa.

Jednak koncepcja ta faktycznie odpowiada konstrukcji społeczno-historycznej. Za uniwersalne przyjmuje się atrakcyjność i związek między osobami różnej płci – to znaczy między mężczyzną a kobietą.

Ten model uważa się za jedyny, ma charakter nakazowy i zawiera wiele założeń. Świadczyć o tym mogą zarówno kwestie praw i przepisów, jak i codzienne rozmowy. Na przykład, gdy mężczyzna rozmawia z innym mężczyzną o swoim związku, ten drugi zakłada – niemal automatycznie – że ma na myśli kobietę.

W ten sposób heteroseksualność, stając się normą, stanowi przeszkodę dla innych sposobów życia i wyrażania seksualności. Może sprawić, że staną się niewidzialni. Przylepia się im etykietę,. Sprawia, że uważa się ich za gorszych, a w poważniejszych przypadkach zamienia ich orientację w „chorobę”.

W rzeczywistości towarzyszą temu również ograniczenia dla tych, których obejmuje sama heteronormatywność. Zalecając jaki „powinien być” model, stawia w centrum uwagi tych, którzy wykazują zachowania niezgodne ze swoją płcią. Na przykład dzieje się tak, gdy mężczyzna płacze: od razu uznaje się go za „słabego” lub „wrażliwego”.

Czym się charakteryzuje heteronormatywność

Heteronormatywność wyróżniają pewne cechy obecne w społeczeństwie:

• Z założenia uchodzi za naturalną, oczywistą i uniwersalną. Po prostu zakłada się, że wszyscy ludzie są heteroseksualni.
• Opiera się na seksualnym binaryzmie, czyli pojęciach mężczyzny i kobiety, którzy pełnią „uzupełniające się” role. Należy jednak zauważyć, że w ramach tego systemu wycenia się je inaczej, i hierarchicznie.
• W większości społeczeństw i kultur istnieje ciągłe wzmacnianie heteroseksualności jako uniwersalnego modelu do naśladowania. Pomyśl na przykład o bohaterach powieści lub opowiadań.

Jak heteronormatywność może wpływać na ludzi?

Seksualność i sposób jej przeżywania to fundamentalny wymiar w życiu każdego człowieka. Nie chodzi tylko o seks, ale także o więź emocjonalną i relację z własnym ciałem.

Jednak w ramach heteronormatywności nie wszyscy ludzie mogą cieszyć się swoją seksualnością, orientacją seksualną czy tożsamością płciową w ten sam sposób. Do dziś wiele osób wciąż znosi napiętnowanie za bycie gejami, lesbijkami lub biseksualistami. Często umniejsza się im zwrotami typu „wyrośniesz z tego…”. Są nawet tacy, którzy wolą spędzić całe życie w ukryciu.

Nie wspominając już o tym, że w niektórych krajach nadal nie mogą nawet cieszyć się pełnią praw, tak jak reszta obywateli. W wielu miejscach nadal nie mogą zawierać małżeństw, a za homoseksualizm grozi nawet kara śmierci.

Osoby LGBTIQA+ mają utrudniony dostęp do podstawowych praw, takich jak edukacja i opieka zdrowotna.

Biorąc pod uwagę to wszystko, jakie konsekwencje pociąga za sobą przymusowa heteronormatywność? Niewątpliwie jej wpływ przebiega na wszystkich poziomach: fizycznym, psychicznym i społecznym. W szczególności, jeśli chodzi o zdrowie psychiczne, możemy wymienić niektóre poważne skutki:

• Obniżona samoocena
• Samoodrzucenie z powodu zinternalizowanych modeli homofobii
• Izolacja i samotność
• Uczucia smutku, udręki i depresji
• Cierpienie spowodowane stygmatyzacją i dyskryminacją
• W niektórych przypadkach ludzie czują się zmuszeni do prowadzenia „podwójnego życia” z powodu odrzucenia, jakie może wywołać w ich otoczeniu pociąg do osoby tej samej płci
• Ze względu na potrzebę aprobaty mogą mieć niezdrowe nadmiernie kompensujące postawy i zachowania (na przykład mogą stać się „idealnym dzieckiem” kosztem własnego dobrego samopoczucia)
• W bardziej skrajnych przypadkach mogą nawet pojawić się myśli o śmierci i samobójstwie.

Warto wyjaśnić, że sam homoseksualizm nie wiąże się bezpośrednio z tego typu wpływem na zdrowie psychiczne. Nie szkodzi sam w sobie, ale może ciążyć ze względu na dyskryminację i przemoc doświadczaną w środowisku.

Znaczenie akceptacji różnorodności

Różnorodność (m.in. seksualna, religijna, etniczna, cielesna) nie tylko pozwala ludziom na swobodne wyrażanie siebie. Jest to zresztą podstawowe powszechne prawo. Także wzbogaca. Niektóre z powodów, dla których jest pozytywna i konieczna, są następujące:

• Pozwala budować bardziej egalitarne, pełne szacunku i tolerancyjne społeczeństwa.
• Pomaga wszystkim ludziom żyć wolnym życiem, bez strachu i wstydu z powodu tego, kim są.
• Wspiera rozwój i pozytywne doznania dotyczące ciała, uczuć, emocji i więzi. W ten sposób można nie tylko zapobiec wielu nieprzyjemnym lub ryzykownym sytuacjom. Można także nawiązać pozytywny i autentyczny kontakt z tym, kim jesteśmy i kim chcemy być.

Zajęcie się różnorodnością to pilna sprawa

W wielu domach kwestia seksualności w ogóle, a w szczególności heteronormatywności, jest często poruszana „kiedy się pojawia”. Konieczna jest jednak zmiana tego reaktywnego sposobu myślenia, ponieważ zarówno dzieci, jak i młodzież żyją w obecnym świecie i są w stałym kontakcie z informacjami i ludźmi.

Jeśli nie zapewnimy im wysokiej jakości i zróżnicowanej edukacji, mogą przyczyniać się do sytuacji, w których inne osoby są dyskryminowane ze względu na orientację seksualną. Przykładem niech będzie homofobiczne zastraszanie.

Wreszcie ważne jest, aby przestać myśleć o różnorodności seksualnej jako o temacie tabu. Dotyczy nas wszystkich. Różnorodność dotyczy nie tylko seksu. Chodzi także o relacje i uczucia, o prawa i szacunek.

W takim przypadku dobrym ćwiczeniem dla rodziców i dorosłych jest zbadanie własnych przekonań i mitów zanim podzielą się wiedzą i doświadczeniami z dziećmi. Do tematu należy podejść naturalnie, bez strachu i skrępowania, dostosowując informacje i język do wieku naszego rozmówcy.