Wtórna wiktymizacja - czym jest i dlaczego należy jej unikać ?

Wtórna wiktymizacja polega na zmuszaniu osoby do ponownego przeżywania traumy w nieprzychylny sposób. Taka sytuacja ma miejsce zwykle podczas niektórych procesów sądowych, kiedy trzeba przeprowadzić przesłuchania. Może jednak wystąpić również w innych obszarach.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Andrés Carrillo.

Ostatnia aktualizacja: 11 sierpnia, 2022

Kiedy dana osoba padła ofiarą jakiegoś rodzaju nadużycia, a społeczeństwo interweniuje, aby ją chronić, czasami dochodzi do ponownej wiktymizacji. Oznacza to, że ofiara poddawana jest procesom, poprzez które na nowo przeżywa cierpienie, które wcześniej musiała znosić. Wtórna wiktymizacja obejmuje na przykład obszerne pytania dotyczące traumatycznego wydarzenia.

Niektóre z najbardziej znanych konsekwencji, jakie powoduje wtórna wiktymizacja to stres i niepokój. W takich sytuacjach ludzie mogą doznać podwójnego stresu pourazowego. Pierwszy raz w reakcji na pierwotną traumę. A drugi raz w reakcji na procesy sądowe, którym musieli się poddać, ponownie przeżywając ból.

Wrażliwość na wspomnienia negatywnych doświadczeń jest naturalną reakcją każdego człowieka. Jednak niektóre osoby lepiej potrafią sobie radzić z traumą niż inne. ich podejście zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia wtórnej wiktymizacji.

Kiedy następuje wtórna wiktymizacja?

Taka sytuacja może mieć miejsce w różnych sytuacjach, a procesy prawne są jednymi z najczęstszych okoliczności. Na przykład, gdy ofiara przemocy musi zeznawać w sądzie. Nierzadko zadaje jej się mało empatyczne pytania, podczas których musi ponownie przeżyć nieprzyjemne wydarzenia.

Wtedy właśnie następuje wtórna wiktymizacja. Opierając się na poprzednim przykładzie, możemy zrozumieć, kiedy ma miejsce wtórna wiktymizacja. Gdy urzędnicy instytucji publicznej lub prywatnej poddają osobę, która była ofiarą przemocy publicznemu szyderstwu.

Czasami też wywierają na nią presję, aby ponownie przeżyła krytyczne momenty traumatycznego doświadczenia podczas wielu przesłuchań.

Może się jednak zdarzyć, że nawet własna rodzina lub znajomi ofiary robią krzywdzące komentarze. Co więc definitywnie powoduje, że osoba dwukrotnie staje się ofiarą traumatycznej sytuacji? Przede wszystkim to brak empatii w rozmowie o traumatycznych wydarzeniach.

Ponadto sieci społecznościowe to publiczne platformy, które bardzo szybko potrafią wystawić ludzi na tego rodzaju negatywne sytuacje. Tak jest w przypadku wiadomości wirusowych. Kiedy w sieciach społecznościowych zaczyna krążyć wiadomość, że dana osoba została zgwałcona lub zamordowana, ofiara lub członkowie jej rodziny bardzo cierpią.

Wtórna wiktymizacja  i jej możliwe psychologiczne konsekwencje

Konsekwencje psychologiczne po dwukrotnym byciu ofiarą generują wyższy poziom podatności u osób poszkodowanych. Oznacza to, że następuje wzrost intensywności początkowych objawów i mogą pojawić się nowe nieprzystosowawcze zachowania.

W większości przypadków ludzie, którzy doznali jakiegoś rodzaju nadużycia lub traumatycznego doświadczenia, rozwijają zachowania związane ze stresem pourazowym. Najczęściej pojawiają się irracjonalne lęki w sytuacjach w jakiś sposób powiązanych z traumą.

Stres pourazowy u osób narażonych na wtórną wiktymizację często ma związek z instytucjami. Na przykład dana osoba odczuwa lęk przed postępowaniem sądowym, ponieważ padła ofiarą nieżyczliwego przesłuchania, podczas którego musiała ponownie przeżyć swoją pierwotną traumę.

Oprócz stresu pourazowego wtórna wiktymizacja skłania ludzi do myślenia, że nie jest możliwe, aby otrzymali pomoc. Pojawia się wtedy wyuczona bezradność i beznadzieja dotycząca procesów prawnych lub sądowych. Takie osoby nie zwracają się ponownie do instytucji, ponieważ nie widzą w tym niczego korzystnego.

Jakie środki można podjąć, aby uniknąć wtórnej wiktymizacji?

Instytucje mogłyby przyjąć bardziej humanitarne podejście w postępowaniu z ofiarami traumatycznych wydarzeń. W tym celu konieczne jest jednak wzbudzenie świadomości wśród urzędników odpowiedzialnych za przeprowadzanie wywiadów z osobami podatnymi na zagrożenia.

Inne środki, które należałoby wziąć pod uwagę, to:

• Zaoferowanie opieki psychologicznej. Byłoby korzystne, gdyby ofiary miały możliwość skonsultowania się ze specjalistą ds. zdrowia psychicznego zanim będą omawiać swoje traumatyczne doświadczenia z innymi ludźmi.
• Unikanie rozpoczynania dialogu od pytań związanych z traumą. Nigdy nie jest dobrym pomysłem bezpośrednie rozpoczęcie rozmowy od niewygodnych tematów. Najpierw należałby raczej zbudować pewien stopień zaufania.
• Ćwiczenie aktywnego słuchania. Nieodzownym aspektem empatii jest umiejętność słuchania, kiedy ktoś do nas mówi. Idealnie byłoby umożliwić drugiej osobie, aby swobodnie opowiedziała nam o swojej sytuacji bez presji. Niech to zrobi w takim tempie, którego potrzebuje, i robiąc przerwy, których potrzebuje, aby móc potwierdzić swoje emocje.
• Postawienie się na miejscu drugiej osoby. Bycie empatycznym opiera się na umiejętności postawienia się w sytuacji drugiej osoby, aby zrozumieć jej ból. Należy wiec unikać osądów wartościujących i nie bagatelizować emocji innych ludzi.

Czy niektórzy ludzie są odporni?

Są osoby posiadające pewne cechy osobowości, dzięki którym są mniej podatne na wtórną wiktymizację. Przede wszystkim odporność psychiczna, zwana rezyliencją, odgrywa decydującą rolę, gdy na kogoś mogą mieć wpływ komentarze innych osób.

Kiedy dana osoba jest odporna psychicznie, ma zdolność przezwyciężania przeciwności i wyciągania z tego znaczącej nauki. Oznacza to, że w przyszłości będzie w stanie stawić czoła niekorzystnej sytuacji w mniej traumatyczny sposób.

W związku z tym najbardziej odporni ludzie zwykle nie mają problemów z rozmawianiem na wrażliwe tematy.

Nie oznacza to jednak, że osoby o wyższym wskaźniku odporności są odporne na traumatyczne wspomnienia. Są natomiast w stanie radzić sobie w niekorzystnych sytuacjach. Na przykład osoby odporne nie miałyby problemów podczas przesłuchań dotyczących ich traumatycznych doświadczeń.