Utylitaryzm: rodzaje i cechy charakterystyczne
Utylitaryzm to doktryna etyczna zapoczątkowana przez Jeremy’ego Benthama pod koniec XVIII wieku i rozwinięta przez Johna Stuarta Milla w 1863 roku. Zgodnie z tym stanowiskiem filozoficznym najlepsze działania to takie, które gwarantują szczęście i pomyślność jak największej liczbie ludzi.
Ta perspektywa jest zwykle bardzo powszechna w sferze biznesowej i finansowej, gdy bierze się pod uwagę koszty i korzyści. Jak tę filozofię zastosować do innych aspektów życia? Czy to możliwe? Poniżej odpowiemy na te i inne pytania dotyczące ruchu filozoficznego, jakim jest utylitaryzm.
Co to jest utylitaryzm?
Utylitaryzm jest postawą etyczną, która ustanawia użyteczność jako wartość moralną. W tym sensie każde ludzkie działanie, które jest pożyteczne, jest moralnie dobre.
Co jednak użyteczność oznacza w tym kontekście? Zdaniem Benthama szczęściem jest wszystko. W konsekwencji, działania dobre i poprawne moralnie to te, które dają szczęście.
Kierując się tym rozumowaniem, utylitaryzm zakłada, że najbardziej etycznym działaniem będzie zawsze to, które przyniesie największe szczęście największej liczbie ludzi. Bo szczęście jest dobrem samym w sobie. Powiedziawszy to, można dostrzec związek, jaki ta doktryna ma z hedonizmem.
Jak zatem określić moralność naszych działań? Poprzez ich konsekwencje. Zgodnie z tym stanowiskiem nie ma wewnętrznie dobrych lub złych działań. Zamiast tego przyjmuje się, że są dobre, jeśli są w stanie zagwarantować szczęście jak największej liczbie ludzi.
Każdy czyn ludzki, jakkolwiek kontrowersyjny i sprzeczny ze zdrowym rozsądkiem, będzie słuszny, jeśli spełni maksymę dobra społecznego. Te oceny wyników czynią z tej doktryny odmianę konsekwencjalizmu.
Przeczytaj również: Kintsugi: filozofia leczenia ran duszy
Jakie rodzaje utylitaryzmu mają znaczenie?
Utylitaryzm może przybierać różne formy. Najbardziej znana klasyfikacja wyróżnia cztery jego rodzaje.
1. Działaj i rządź
Utylitaryzm czynów jest znany jako forma tradycyjna i jest tą, którą rozwijamy do tej pory.
Ten typ zakłada, że moralnie dobrymi działaniami są te, które gwarantują maksymalną użyteczność. Należy jednak podkreślić, że w ramach tej klasyfikacji mieszczą się również pragnienia, dyspozycje, normy, nagrody, kary i instytucje.
2. Utylitaryzm negatywny
Polega to na zapobieganiu jak największej ilości bólu lub krzywdy jak największej liczbie osób. To stanowisko etyczne uznaje, że zagwarantowanie dobrobytu jak największej liczbie istot nie jest najskuteczniejszą formułą. Ponieważ dzięki niemu istnieje więcej możliwości wyrządzenia szkody niż korzyści.
W tym sensie negatywni utylitaryści twierdzą, że najważniejszą i niezbędną rzeczą jest unikanie cierpienia. Ponadto zakładają, że brak szczęścia nie oznacza cierpienia.
Dla lepszego zrozumienia możemy przytoczyć przykład antynatalizmu. Stanowisko to uznaje, że reprodukcja istot ludzkich zwykle generuje szczęście i przyjemność, ale pociąga za sobą również większe cierpienie dla większości. W związku z tym najlepszym sposobem na uniknięcie tego jest zaprzestanie dalszej reprodukcji.
Dla antynatalisty nienarodzone dziecko nie jest wydarzeniem, którego należy żałować. A przynajmniej nie wiąże się z bardziej intensywnym cierpieniem niż to, które może spowodować przeludnienie. Dlatego zaleca się unikać największego zła.
3. Utylitaryści preferencji
Utylitaryści preferencji definiują użyteczność w kategoriach zaspokojenia preferencji. Właściwe będzie zatem to, co gwarantuje najlepsze skutki.
Zobacz też: Czym jest filozofia i dlaczego jest ważna?
4. Idealny utylitaryzm
Zakłada to, że piękno, przyjaźń i przyjemność to aspekty, które utylitaryzm powinien rozpoznawać i maksymalizować poprzez swoje działania.
Czy utylitaryzm można zastosować jako filozofię życia?
Odpowiedź na to pytanie brzmi: tak. Wiele zależy od każdej osoby oraz stopnia szczęścia i satysfakcji, jakie generuje stosowanie tego modelu etycznego. Ostatecznym celem jest uczynienie tego świata lepszym miejscem i istnieje wiele sposobów, aby to osiągnąć.
Jak każde stanowisko filozoficzne, utylitaryzm ma swoich zwolenników i przeciwników. To dlatego, że żadna teoria nie jest doskonała. Wszystkie mają swoje mocne i słabe strony.
Idealnym sposobem jest wiedzieć jak najwięcej o wyznawanych przez nas filozofiach i być w stanie zrekompensować ewentualne wady. W ten sposób unikniemy też popadania w dogmaty, które przysłaniają zdrowy rozsądek.
Jak uwzględniać szczęście innych ludzi?
Tak więc utylitaryzm zakłada, że najlepszym działaniem jest to, które uwzględnia i gwarantuje szczęście innych ludzi. Jak to jednak ustalić, skoro każdy ma inną koncepcję szczęścia?
Utylitaryści twierdzą, że nie chodzi o przyczynianie się do szczęścia każdej osoby jako takiej, ale o upewnienie się, że nie utrudniamy szczęścia i wolności innych. W tym przypadku rzeczy użyteczne oznaczają również zagwarantowanie jak największej liczbie osób wolności.
Wszystkie cytowane źródła zostały gruntownie przeanalizowane przez nasz zespół w celu zapewnienia ich jakości, wiarygodności, aktualności i ważności. Bibliografia tego artykułu została uznana za wiarygodną i dokładną pod względem naukowym lub akademickim.
- Botto S. Hedonismo contemporáneo. Revista dig de la Escuela de la Orientacion Lacaniana [Internet]. 2008; 17: 2-4. Disponible en: http://www.revistavirtualia.com/storage/articulos/pdf/eGOsEDwIcKLxzLUHiBrCfRW5QxEdCNivNP2qm8lc.pdf
- Cejudo Córdoba, Rafael. Deontología y consecuencialismo: un enfoque informacional. Crítica (México, D.F.) [Internet]. 2010; 42(126): 3-24. Disponible en: https://doi.org/10.22201/iifs.18704905e.2010.862
- Steiner M, Vives J. Dimensión demográfica del sufrimiento: reflexiones éticas sobre antinatalismo en el contexto del futuro sostenible. Dilemata [Internet]. 2013; 13: 171-187. Disponible en: https://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=4494975
- Valcarce A. El utilitarismo y la teoría moral de Adam Smith. Revista empresa y humanismo [Internet]. 2010; 13(1): 269-296. Disponible en: https://dadun.unav.edu/handle/10171/29099