Styl rodzicielski: jakim jestem ojcem lub matką?

Style rodzicielskie obejmują sposób, w jaki rodzice reagują na swoje dzieci. Lekarz psychologii Marcelo Ceberio mówi o różnych istniejących typach rodzicielstwa.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Marcelo R. Ceberio.

Ostatnia aktualizacja: 09 sierpnia, 2022

Styl rodzicielski to konstrukcja relacyjna, która obejmuje zachowania rodziców, postawy, gesty, komunikaty werbalne i parawerbalne w stosunku do dzieci. Dotyczy też strategii lub technik komunikacyjnych i taktyk stosowanych dla ich rozwoju, zarówno świadomego, dobrowolnego, jak i mimowolnego.

Żadna instytucja nie uczy być rodzicami, ale każdy uczy się tej roli na podstawie rodzaju otrzymanego rodzicielstwa. Rola ta charakteryzuje się też działaniami i poprawkami, które są poprawne według rodziców. Tak więc rodzina, z której pochodzimy jest referencyjnym wzorcem, jeśli chodzi o wychowywanie dzieci. Stąd właśnie bierze swój początek styl rodzicielski każdego z nas.

Jednak rodzice są również lustrem, w które patrzą ich dzieci i oddają im swoje odbicie. Oznacza to, że styl rodzicielski obejmuje przekazywanie mimowolnych informacji. W ten sposób rodzice są bardziej transparentni niż im się wydaje. Przekazują bowiem wartości, przekonania, formy ekspresji emocjonalnej, style komunikacji, polecenia itp. Poniżej zagłębimy się w te zagadnienia.

Styl rodzicielski, czyli jakim jestem ojcem lub matką?

Jedna z najbardziej znanych teorii na temat stylów rodzicielskich została opracowana przez psycholog Dianę Baumrind. Podzieliła ona ojców i matki na cztery kategorie:

• Autorytarna: charakteryzuje się tym, że rodzice mówią swoim dzieciom dokładnie, co muszą zrobić.
• Pobłażliwa: pozwalają swoim dzieciom robić to, co chcą.
• Demokratyczna: zapewniają normy i wytyczne, jednocześnie nie dominując nad dziećmi.
• Lekceważąca: nie biorą pod uwagę swoich dzieci, a ich zainteresowania koncentrują się na innych obszarach.

Demokratyczny styl rodzicielski

To zrównoważeni rodzice, którzy utrzymują częstą i otwartą komunikację, w której dialog służy jako najlepsza metoda, aby zachęcić dzieci do lepszego porozumienia.

Są wymagający i otwarci, koncentrują się na swoich dzieciach, chcą też, aby stały się samodzielne i dojrzałe dzięki procesowi wychowania. Ponadto rozumieją uczucia swoich dzieci i uczą je, jak nimi zarządzać.

Na ogół nie kontrolują dzieci tak mocno, co pozwala im pociechom zapuszczać się w swoje doświadczenia z większą swobodą. Rodzice często pozwalają im na samodzielne podejmowanie decyzji według ich własnych pomysłów.

Ten typ rodziców, wspierając osobistą inicjatywę dzieci, pozwala im rozwiązywać problemy pojawiające się w ich codziennym życiu. Prowadzi to do wzmocnienia poczucia autonomii.

Kiedy nakładają karę, przede wszystkim wyjaśniają przyczyny wymierzonej dyscypliny. Stosują karcenie w sposób dobrze wymierzony, nie surowy i nie arbitralny. I chociaż zwykle wybaczają, starają się przy tej uczyć zamiast tylko karać. Oczekuje się więc, że w rezultacie dzieci powinny mieć lepszą samoocenę i stopniowo stawać się bardziej autonomiczne.

Rodzice demokratyczni proponują też jasne normy i ustalają limity okazując przy tym miłość. Pozwalają także dzieciom rozwijać swoją niezależność i oczekują dojrzałego zachowania. Czynią to jednak zawsze odpowiednio do wieku ich dzieci, to znaczy pozwalają na zachowania odpowiednie do ich cyklu rozwoju.

Autorytarny styl rodzicielski

To rodzice niedoświadczeni, nie są otwarci i mają wysokie oczekiwania wobec swoich dzieci. Narzucają im totalitarny reżim, który charakteryzuje się wysokimi oczekiwaniami, aby spełniać normy rodzinne. Istnieje także niewiele otwartego dialogu między rodzicami a dziećmi, a jeszcze mniej jeśli chodzi o omawianie rozkazów.

Rodzice autorytarni stosują restrykcyjny styl, który wymierza karę, gdy dzieci nie spełniają tego, co próbowali narzucić. Jednocześnie oczekują też, że dzieci będą szanować ich pracę i wysiłek włożony w wychowanie.

Nie ułatwiają dialogu, a czasem nawet go odrzucają w ramach środków dyscyplinarnych. Na przykład: „Dopóki nie zrobisz tego, co ci powiedziałem, nie odzywaj się do mnie ponownie”. I często jedynym wyjaśnieniem, jakie podają, to typowe : “Bo ja tak mówię”.

Są mniej wrażliwi na potrzeby swoich dzieci i chętniej biją lub krzyczą na dziecko, zamiast omawiać problem. Dzieci, które wychowują się w tym stylu rodzicielstwa, mogą mieć mniej umiejętności społecznych. Wynika to stąd, że rodzice zwykle mówią im, co powinni robić, zamiast pozwolić im na dokonanie wyboru.

Są to rodzice, którzy egzekwują dyscyplinę, nie przyznając nawet minimalnej autonomii swoim dzieciom. Ponadto uważają posłuszeństwo za cnotę, dlatego preferują kary lub środki przymusu.

Pobłażliwy styl rodzicielski

To z kolei rodzice bardzo wrażliwi na potrzeby dziecka a także jego pragnienia. Charakteryzują się niskimi oczekiwaniami w stosunku do swoich pociech. Jest to styl rodzicielski, w który rodzice są bardzo zaangażowani, ale mają niewielkie wymagania i niewielką kontrolę nad życiem swoich dzieci. Brak ograniczeń z kolei uniemożliwia dzieciom opanowanie umiejętności samokontroli.

Dzieci pobłażliwych rodziców wyrastają na osoby niedojrzałe, nie kontrolują swoich impulsów ani nie podejmują społecznej odpowiedzialności. Są również bardziej impulsywne i w wieku dojrzewania mogą częściej uczestniczyć w zachowaniach marginalnych. Dzieci te nigdy nie uczą się kontrolować własnego zachowania i zawsze oczekują, że wyjdą na swoje.

Lekceważący styl rodzicielski

Ta grupa ojców i matek nie są ani wymagający ani elastyczni. Nazywa się ich również nie zaangażowanymi lub nie zainteresowanymi. Mają zimne i kontrolujące podejście i zwykle nie angażują się w życie swoich dzieci. W ten sposób niczego nie żądają, nie ustalają limitów ani nie kierują dziećmi w celu przyjęcia na siebie obowiązków.

Niedbali rodzice często pomijają emocje i opinie swoich dzieci i nie wspierają ich, choć zaspokajają ich podstawowe potrzeby fizyczne (mieszkanie, wykształcenie, jedzenie). Często są nieobecni na poziomie emocjonalnym, czasem nawet w sposób fizyczny. To znaczy, nawet jeśli są fizycznie obecni, nie ma komunikacji między nimi a dziećmi.

Nie są lub nie mogą być wrażliwi na potrzeby dzieci i nie wymagają niczego w swoich oczekiwaniach odnośnie zachowania. Osoby, które dorastały i żyli w środowisku zaniedbania i lekceważenia, w dorosłym życiu mogą przedstawiać poważne problemy emocjonalne i behawioralne.

Brak uczuć i rad ma bardzo negatywny wpływ na rozwój u tych dzieci i młodzieży. Dlatego czują się niepewnie, brak im poczucia wartości i przejawiają zależność. Mają trudności, jeśli chodzi o kontakty towarzyskie a także niską tolerancję na frustrację.

Specyficzne typologie stylów rodzicielskich

W pracy z nastolatkami widziałem szereg osobliwości rodzicielskich w wywiadach z ojcami i matkami. Opierając się na typologii Diany Baumrind, chciałbym syntetycznie wyróżnić niektóre pochodne typologie rodzicielskie. Należy bowiem pamiętać, że nie ma czystych stylów rodzicielskich, bardzo często mamy do czynienia z kombinacjami stylów, które nadają szczególne cechy rodzicielstwu.

• Z poczuciem winy: to rodzice, którzy, jeśli wyznaczyli granice, czują się potem winni. Starają się zabiegać o wdzięczność i miłość swoich dzieci, ale w ich wyobrażeniu NIE oznacza ryzyko odrzucenia.
• Wymagający: stymulują swoje dzieci, znając ich możliwości, cenią je i motywują.
• Nadmiernie wymagający: zawsze podkreślają to, czego dzieciom nie udało się osiągnąć. Nie doceniają tego, co zrobiły ale to, co pominęły lub o czym zapomniały. Jest to ukryty sposób na obniżanie wartości.
• Autorytarni: są dyktatorami, którzy nie wyjaśniają, dlaczego nakładają takie granice i rozkazy. Nie ma dla nich znaczenia, czego chcą dzieci, ale to, co według nich jest najlepsze.
• Rozsądnie ograniczający: to ojcowie i matki, którzy nakładają skuteczne, jasne, elastyczne i wyjaśnione ograniczenia.
• Nadmiernie hojni: są rodzicami, którzy uważają, że dawanie i zaspokajanie wszystkich potrzeb i wygód zapewnia dobry rozwój ich dzieci.
• Pobłażliwi bez ograniczeń: to z kolei rodzice, którzy zbytnio skupiają się na tym, czego chcą dzieci, i nie hamują ich pomysłów. Brakuje tu granic. Zwykle nie kierują dziećmi a wręcz kończą znajdując się pod kontrolą swoich dzieci.
• Proszący: ci rodzice potrzebują sympatii i uznania dla swoich dzieci, starają się więc je zadowolić i zasłużyć na ich docenienie. Są przekonani, że dla dzieci nie ma lepszego miejsca niż w domu.

Zastanów się, do której grupy się zaliczasz

• Nadopiekuńcze sępy: nadmiernie starają się chronić dzieci, nie zachęcając ich do niezależności. Zawsze obawiają się, że coś im się stanie. Działają i wszystko robią za nie.
• Szukający samospełnienia: to ci, którzy próbują wpoić dzieciom swoje własne niespełnione pragnienia. Oczekują od nich tego, czego sami nie mogli zrealizować w swoim życiu. Nie słuchają pragnień swoich dzieci i nie dopuszczają ich do siebie.
• Dawcy: to rodzice, którzy kierują swoimi dziećmi. Służą im radą, ale jednocześnie dają im swobodę doznawania własnych doświadczeń. Mogą też dawać materialnie, ale w ramach odskoczni do osiągnięcia niezależności. Potrafią wypuścić dzieci w odpowiednim momencie.
• Wszechmogący: ci potrafią wszystko. Oferują dzieciom wszystko, czego potrzebują i jeszcze więcej. Są przekonani, że to najlepszy sposób na bycie rodzicami. Wynagrodzenie miesięczne dla dzieci, samochód i opłacanie różnych rzeczy.
• Komunikujący: nadają priorytet komunikacji, jasno wyjaśniając na czym polegają niewypowiedziane aspekty związane z rodziną. Nie naciskają, ale szanują dany moment i czas dzieci, pytają, unikają zakładania z góry.
• Wyzwoliciele: stymulują wolność i niezależność, prawie dążą do wyprawienia dzieci z domu. Ale nie biorą pod uwagę rzeczywistych możliwości emocjonalnych dzieci lub ich dojrzałości potrzebnej do uzyskania niezależności.
• Doceniający: odżywiają swoje dzieci emocjonalnie. Wyrażają uczucie i uznanie słowem i czynem, ale pokazują to także we własnym nastawieniu.

Najgorsze style rodzicielskie

Istnieje również kilka śmiertelnych kombinacji stylów rodzicielskich, takich jak  opisane poniżej:

• Wyzwalający i wszechmogący: nie tylko stymulują wolność bez umiaru, ale także zapewniają wszystko i nie pozwalają dzieciom dorastać. Dają im mieszkanie, aby samodzielnie żyły, ale pokrywają wszystkie ich wydatki. Zwykle usidlają w ten sposób dzieci, ponieważ stymulują je do niezależności, ale jednocześnie zaspokajają wszystkie ich potrzeby.
• Zły i dobry: ​​może to być sytuacja, jeden rodzic jest autorytarny a drugi z poczuciem winy. Jeden stawia ekstremalne, sztywne ograniczenia, nakazuje i karze. Podczas gdy drugi zakrywa przewinienia dziecka, chroni je i usprawiedliwia. To trójkąt, który sprzyja koalicji.
• Pobłażliwi z poczuciem winy: pozwalają na nieograniczone działania, ale również czują się winni, jeśli ustalą granice, dlatego nieuchronnie stają się dziećmi swoich własnych dzieci. Oznacza to, że w tej kombinacji ustanawia się odwrotna hierarchia: dzieci, które dominują, i rodzice, którzy się podporządkowują.
• Szukający samospełnienia i nadmiernie wymagający: nie tylko nie widzą swoich dzieci i ich pragnień lub aspiracji, ale także stawiają im nadmierne wymagania, ignorując to, czego chcą i po prostu mogą dokonać. Zazwyczaj podkreślają to, czego brakuje ich dzieciom, zgodnie z parametrami, które oni sami ustalają. Jeśli dodamy do tego cechy autorytarnych rodziców, obraz jeszcze bardziej się pogarsza.

Odżywcze emocjonalnie i funkcjonalne rodzicielstwo to takie, które sprzyja wzrostowi, autonomii, komunikacji, ekspresji emocjonalnej i stawianiu wyraźnych granic. Gromadzi zatem następujące cechy: Doceniający ojcowie i matki + Dający i okazujący uczucia + Produktywnie Wymagający + Rozsądnie ograniczający + Komunikujący.

Daleko od utopii idealnego rodzicielstwa i blisko zdrowego i funkcjonalnego stylu, ćwiczenie dobrego stylu rodzicielskiego codziennie uczy nas jak lepiej wypełniać to piękne zadanie bycia ojcem i matką.