Różnice między podświadomością a nieświadomością

Nasz nieświadomy umysł składa się z różnych poziomów. Wśród nich znajdujemy podświadomość i nieświadomość. Zobaczmy, czym się różnią.

Napisane i zweryfikowane przez filozof Maria Alejandra Morgado Cusati.

Ostatnia aktualizacja: 22 marca, 2023

Te dwa terminy są często używane zamiennie, nawet przez niektórych specjalistów w dziedzinie zdrowia psychicznego. Porównanie obu pojęć jest skomplikowanym zadaniem, biorąc pod uwagę subtelne różnice między podświadomością a nieświadomością.

Tak więc, aby zrozumieć te niuanse, musimy najpierw pamiętać, że część naszego umysłu postrzegamy świadomie, a innej sobie nie uświadamiamy.

Część świadoma zawiera wszystkie idee i doświadczenia, które możemy dostrzec i zapamiętać. Natomiast część nieświadoma przechowuje treści mentalne, których w danej chwili nie pamiętamy.

Skupimy się teraz na opisaniu nieświadomej części umysłu, ponieważ to tam znajdują się dwie omawiane przez nas poziomy. Wejdźmy głębiej w ten temat.

Poziomy nieświadomego umysłu

Aby zrozumieć różnice między podświadomością a nieświadomością, warto wyobrazić sobie umysł jako górę lodową. W tym obrazie czubek, który wystaje z wody i jest widoczny, odpowiada części świadomej. Natomiast to, co zanurzone i niedostrzegalne, oznacza część nieświadomą.

Jak pokazano na przykładzie góry lodowej, świadoma część to tylko niewielki ułamek ogromu treści mentalnych, które znajdują się w naszym umyśle.

Możemy jednak powiedzieć, że w nieświadomym umyśle istnieją różne poziomy głębi. Jedne z nich mogą stać się świadome bez większych trudności – na przykład przypominanie sobie, co jedliśmy na obiad trzy dni temu. Natomiast inne informacje tkwią dobrze ukryte, jak na przykład wyparte traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa.

Jak widać, niektóre wspomnienia są bardziej dostępne niż inne i decyduje o tym głębokość ich przechowywania. To wyjaśnienie lepiej pozwala zrozumieć różnice między podświadomością a nieświadomością. Główne rozróżnienie dotyczy bowiem ich względnej niedostępności. Zobaczmy, w jaki sposób.

Różnice między podświadomością a nieświadomością

Ogólnie rzecz biorąc, słowa „podświadomość” używa się w odniesieniu do bardziej powierzchownej, nieświadomej części umysłu. Natomiast terminu „nieświadomość” używamy w odniesieniu do głębszej i bardziej niedostępnej strefy nieświadomości.

W tym momencie całkowicie zasadne jest, abyśmy zadali sobie pytanie: Gdzie jest granica między „bardziej powierzchownymi nieświadomymi ideami” a „głębszymi nieświadomymi ideami”? To znaczy, co sprawia, że jedna idea jest bardziej powierzchowna, a inna głębsza?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, możemy zacząć od analizy naszej obecnej egzystencji, a następnie spróbować zobaczyć, które idee i wspomnienia mogą leżeć głębiej.

Istnieje jednak wygodniejszy sposób wyjaśnienia tego rozróżnienia, a mianowicie poprzez mechanizmy leżące u podstaw każdej sfery – tłumienie i wypieranie.

Tłumienie a wyparcie

Zacznijmy od wyjaśnienia, że tłumienie wiąże się z podświadomością, podczas gdy represja ma związek z nieświadomością. W tym sensie, kiedy coś tłumimy (impuls, pragnienie, pomysł itp.), zmuszamy to do zejścia poniżej poziomu świadomości.

Z drugiej strony, kiedy wypieramy, nasz umysł wypycha coś, co uważa za zbyt niebezpieczne, by ukryć się w głębi naszej świadomości, do tego stopnia, że staje się nierozpoznawalne.

W tym drugim przypadku mówimy o reakcji mimowolnej i instynktownej, ponieważ wyparcie stanowi psychologiczny mechanizm obronny, którego celem jest zapewnienie ochrony i przetrwania danej osoby.

Podobnie wypieranie odgrywa szczególną rolę w dzieciństwie, kiedy nasze zdolności umysłowe i osąd są dość ograniczone. W ten sposób umysł, nie mogąc poradzić sobie ze złożonymi i traumatycznymi doświadczeniami, wysyła na dno nieświadomości to, z czym sobie nie radzi.

W rezultacie w nieświadomości odnajdujemy bardzo nieprzyjemne wspomnienia, bolesne emocje i społecznie nieakceptowane pragnienia.

Jednak, jakkolwiek paradoksalnie może to zabrzmieć, ten mechanizm przetrwania w końcu drogo nas kosztuje. Dlaczego? Otóż nieświadome treści zaczynają odbijać się echem w naszym zachowaniu – szczególnie w dorosłym życiu – w postaci lęku lub innego zaburzenia.

Natomiast tłumienie może mieć miejsce z różnych powodów, niezwiązanych z przykrymi doświadczeniami i przetrwaniem. Na przykład, możemy stłumić coś w pamięci dla prostej oszczędności umysłowej.

Przykłady treści podświadomych i nieświadomych

Aby lepiej zrozumieć różnice między podświadomością a nieświadomością, oto dwie sytuacje, które odzwierciedlają rolę obu mentalnych obszarów.

• Podświadomość: kiedy zdajemy sobie sprawę, że jesteśmy trochę zazdrośni o naszego młodszego brata. Jednak nie wiemy dokładnie dlaczego. W tym przypadku, po zastanowieniu, zdajemy sobie sprawę, że to uczucie powstaje, ponieważ uważamy, że miał więcej możliwości i przywilejów.
• Nieświadomość: fobia związana z końmi – sam ich widok powoduje niekontrolowaną panikę. Mimo to nie masz najmniejszego pojęcia, dlaczego. To dlatego, że wyparłeś informacje, a twoja świadoma strona ukryła fakt, że w dzieciństwie byłeś zmuszony jeździć na koniu, chociaż nie chciałeś. Do tego Twój ojciec na ciebie krzyczał i nazywał cię tchórzem.

W tym ostatnim przypadku widzimy, jak nieprzyjemne i traumatyczne przeżycie dla dziecka znalazło w nieświadomym obszarze. Dostęp do tego wspomnienia z dzieciństwa z pewnością zajmie kilka sesji autoanalizy lub psychoterapii.

Refleksje końcowe

Podsumowując, musimy pamiętać, że różnice między podświadomością a nieświadomością nie występują tak ostro w codziennej rzeczywistości. Oznacza to, że tak naprawdę nie ma jasno określonych poziomów, ponieważ wszystko tworzy kontinuum.

Dlatego użyte terminy tylko upraszczają zrozumienie tak złożonej istoty, jaką jest ludzki umysł.