Przeszczep trzustki: przyczyny transplantacji i ryzyko

Trzustka jest narządem zlokalizowanym w jamie brzusznej, na którego funkcję mogą wpływać różne patologie. Przeprowadzenie przeszczepu jest opcją coraz częściej braną pod uwagę.

Przeszczepianie narządów to technika terapeutyczna polegająca na zastąpieniu uszkodzonego narządu zdrowym. Według Pan American Health Organisation (PAHO) w 2016 roku w obu Amerykach zarejestrowano 53 345 przeszczepów narządów. Przeszczep trzustki jest jednym z najbardziej skutecznych.

Trzustka to narząd znajdujący się w jamie brzusznej i biorący udział w produkcji enzymów trawiennych i hormonów kontrolujących poziom cukru we krwi. Przeszczep trzustki znacznie poprawia rokowanie i jakość życia pacjentów z ciężką cukrzycą, zmniejszając powikłania choroby.

Co to jest przeszczep trzustki?

Przeszczep trzustki to zabieg chirurgiczny polegający na wszczepieniu zdrowej i sprawnej trzustki w miejsce uszkodzonej lub niewydolnej trzustki. Interwencja tę można wykonywać odrębnie, chociaż wykazano, że w 88% przypadków wykonuje się ją jednocześnie z przeszczepem nerki.

Trzustkę pobiera się od zmarłego dawcy, u którego stwierdzono śmierć mózgu a życie organizmu jest sztucznie podtrzymywane. Po wyjęciu organu można go transportować w warunkach chłodniczych przez maksymalnie 20 godzin.

Operacja przeszczepu trzustki trwa około 3 godzin. Oddany narząd zwykle umieszcza się w prawej dolnej części jamy brzusznej. Co ciekawe, podczas zabiegu nie usuwa się natomiast własnej, chorej trzustki.

Podczas zabiegu chirurg specjalista łączy naczynia krwionośne trzustki dawcy z naczyniami biorcy. Ponadto narząd jest zwykle wszczepiany wraz z częścią dwunastnicy, która pochodzi od dawcy. Z kolei ten organ łączy się bezpośrednio z jelitem lub pęcherzem pacjenta.

W przypadku, gdy przeszczep trzustki wiąże się z przeszczepem nerki zabieg można wydłużyć do 6 godzin. Wydłużenie czasu trwania operacji wyjaśnia wysoką szacowaną skuteczność.

Dlaczego wykonuje się przeszczep trzustki?

Trzustka to narząd odpowiedzialny za produkcję insuliny, czyli hormonu anabolicznego, który ma zdolność obniżania poziomu cukru we krwi. Pacjenci z cukrzycą charakteryzują się brakiem równowagi w produkcji tego hormonu lub jej brakiem.

Przeszczep trzustki pozwala jednak odzyskać fizjologiczną zdolność wytwarzania insuliny, zmniejszając zmiany i powikłania związane z cukrzycą. Niemniej ta metoda leczenia nie jest uważana za standard terapeutyczny.

Najczęstszym wskazaniem do tego zabiegu jest cukrzyca typu 1, ze względu na potrzebę zewnętrznego i ciągłego podawania hormonu. Podkreślono jednak, że niektórzy pacjenci z cukrzycą typu 2 również mogą odnieść korzyści z tej interwencji.

Motorem rozwoju tej techniki operacyjnej były natomiast choroby nerek pojawiające się w wyniku powikłania cukrzycy. Fakt ten wyjaśnia, dlaczego większość tych operacji odbywa się jednocześnie z przeszczepem nerki lub przed nim.

Przeszczep trzustki a ryzyka związane z operacją

Przeszczep trzustki jest inwazyjnym zabiegiem chirurgicznym, więc po interwencji istnieje ryzyko powikłań, jak ma to miejsce w przypadku innych przeszczepów. Ogólne, standardowe, ryzyko operacji obejmuje niepożądane reakcje na lek i zaburzenia oddychania związane ze znieczuleniem.

Z drugiej strony występują również powikłania typowe dla przeszczepu trzustki. Wśród nich wyróżniają się powstawanie skrzeplin, przetok, zapalenie trzustki, infekcje i odrzucenie narządu.

1. Zakrzepica

Zakrzepica stanowi jedno z najczęstszych zagrożeń związanych z przeszczepem trzustki, które może się ujawnić już się w pierwszych dniach po operacji. Zakrzepy zwykle tworzą się w układzie żylnym w wyniku zmian naczyniowych lub zmian hemodynamicznych.

Powikłanie pociąga za sobą niestety wczesną utratę narządu dawcy nawet w 5–6% przypadków. Z tego powodu lekarz specjalista po zabiegu zwykle przepisuje profilaktycznie heparynę i leki przeciwpłytkowe.

2. Przetoki

Są to patologiczne połączenia, które zwykle występują na linii styku z narządem dawcy. Wczesne powstają w wyniku jakichś błędów technicznych a także zmniejszonego przepływu krwi w tkance. Natomiast ich późne pojawienie się wiąże się z infekcjami wirusowymi lub odrzuceniem przeszczepu.

Obecnie jednak częstość występowania przetok zmniejszyła się dzięki działaniom medycznym. Jeśli wystąpią, przetoki zwykle wymagają chirurgicznej naprawy i specjalnego leczenia.

3. Zapalenie trzustki

Zapalenie trzustki pojawia się jako bezpośrednie powikłanie pooperacyjne. Ma również związek z rodzajem konserwacji, jakiej poddano organ przed interwencją i ze sposobem obchodzenia się z trzustką.

Jednak w większości przypadków zapalenie trzustki ma zwykle charakter samoograniczający się i nie wpływa na czynność narządu.

4. Infekcje

Leki na wyłączenie układu odpornościowego podawane standardowo przy przeszczepach a także sama cukrzyca zwiększają ryzyko infekcji. Dlatego pacjenta obligatoryjnie poddaje się antybiotykoterapii i ciągłemu monitorowaniu.

5. Przeszczep trzustki może się skończyć ostrym odrzuceniem

Odrzucenie trzustki dawcy jest oczywistą reakcją organizmu, która występuje u ponad 20% pacjentów po przeszczepach. W tej sytuacji należy jak najwcześniej podjąć niezbędną terapię, aby uzyskać jak najlepsze rokowanie u pacjenta.

Przeszczep trzustki – jak powinno wyglądać przygotowanie do operacji?

Przeszczep trzustki wykonuje się po złożonym procesie przygotowania, zarówno fizycznym, jak i psychicznym. Cała procedura zależy od różnych zmiennych przed, w trakcie i po zabiegu.

Przed interwencją

Gdy lekarz specjalista wskaże potrzebę przeszczepu trzustki, udziela pacjentowi informacji o ośrodkach wyspecjalizowanych w przeprowadzaniu tego zabiegu. Podobnie pacjent może szukać placówki na własną rękę i wybrać szpital, w którym wykona operację.

Zespół lekarzy odpowiedzialny za zabieg rozpocznie okres kompleksowej oceny pacjenta, który zwykle trwa od 1 do 2 miesięcy. Ponadto zostaną przeprowadzone różne badania laboratoryjne w celu potwierdzenia stanu zdrowia biorcy.

Wśród badań, jakie należy wykonać, wyróżniają się następujące:

• Badania krwi
• Test na HIV.
• Rentgen klatki piersiowej.
• Badania czynności nerek.
• Elektrokardiogram i echokardiogram.
• Pełne badanie psychologiczne.

Po stwierdzeniu, że dana osoba nadaje się do zabiegu, placówka medyczna wpisuje ją na listę oczekujących, stosownie do stanu zdrowia i potrzeb pacjenta.

Okres oczekiwania na przeszczep trzustki wynosi zwykle 23 miesiące. W przypadku jednoczesnego przeszczepu nerki czas ten może wynosić od 12 do 14 miesięcy.

Podobnie, w czasie oczekiwania na przydział, pacjent powinien robić wszystko, aby zachować dobre zdrowie. W tym celu powinien postępować zgodnie z następującymi zaleceniami:

• Zgłaszać się na wszystkie wyznaczone konsultacje lekarskie i postępować zgodnie z zaleceniami specjalisty.
• Utrzymywać zdrową wagę dzięki zbilansowanej diecie i łagodnym lub umiarkowanym ćwiczeniom.
• Unikać spożywania alkoholu i tytoniu.
• Wykonywać relaksujące czynności, które wpływają korzystnie na zdrowie psychiczne.
• Przygotować wszystko, czego będzie potrzebować, aby jak najszybciej udać się do placówki medycznej, w bagażu podręcznym.

Podczas interwencji

Przeszczep trzustki wykonuje się w znieczuleniu ogólnym. Anestezjolog może je podać w postaci gazowej lub we wlewie dożylnym. Dostęp wykonuje się poprzez nacięcie w jamie brzusznej, które posłuży do wszczepienia narządu dawcy i jego właściwego połączenia z innymi narządami biorcy.

Podczas operacji, zespół lekarzy będzie ściśle kontrolować wszystkie parametry życiowe pacjenta. Zabieg trwa zwykle 3 godziny, może jednak zostać wydłużony w przypadku przeszczepów jednoczesnych.

Po interwencji

Po zakończeniu interwencji pacjent będący biorcą zostanie przez kilka dni umieszczony na oddziale intensywnej terapii (OIOM) w celu monitorowania ewentualnych powikłań. Następnie osobę taką przenosi się na tydzień do sali pooperacyjnej.

Po wypisaniu ze szpitala zespół kontrolny może poprosić pacjenta o pozostanie w pobliżu placówki przez 2 lub 3 miesiące. Konieczne jest ścisłe monitorowanie stanu pacjenta i nadzór medyczny.

Specjalista wskaże pewne leki, które należy spożywać, aby uniknąć powikłań pooperacyjnych. Leki immunosupresyjne sprzyjają akceptacji nowego narządu przez organizm i zapobiegają ostremu odrzuceniu. Jednak ważne jest również przyjmowanie antybiotyków, aby zapobiec rozwojowi infekcji.

Przeszczep trzustki – wskazówki żywieniowe

Po powrocie do domu pacjent musi przestrzegać zdrowej diety sprzyjającej regeneracji trzustki i utrzymaniu jej prawidłowego funkcjonowania. Z drugiej strony dieta połączona z ćwiczeniami pozwala kontrolować wagę.

Na tym etapie niezastąpiona może być pomoc dietetyka. Jednak ogólnie rzecz biorąc, główne zalecenia dotyczące zdrowej diety po przeszczepie trzustki są następujące:

• Dieta bogata w białko zwierzęce, takie jak drób, ryby i chude mięso.
• Wysoki procent owoców i warzyw; co najmniej 5 porcji dziennie.
• Żywność bogata w błonnik.
• Niskotłuszczowe produkty mleczne.
• Zmniejszenie spożycia soli i tłuszczów nasyconych.
• Ograniczenie spożycia kofeiny i alkoholu.
• Picie dużej ilości wody i płynów.
• Unikanie kwaśnych owoców i soków, takich jak grejpfrut i pomarańcza.

Najlepszymi sojusznikami są leki immunosupresyjne

Po udanym przeszczepie trzustki pacjent nie będzie już musiał przyjmować insuliny do końca życia. Ponadto zmniejszy się ryzyko i wpływ chorób związanych z wysokim poziomem cukru we krwi.

Jednak w większości przypadków organizm będzie stale odrzucał nowy organ. Dlatego kluczowe znaczenie ma długotrwałe leczenie immunosupresyjne, które można stosować do końca życia pacjenta. Ponadto stała ocena lekarska zapewni narzędzia do prowadzenia zdrowego życia bez powikłań.