Myślenie życzeniowe: co to jest i jakie ma konsekwencje?

Myślenie życzeniowe prowadzi nas do wydawania opinii i podejmowania decyzji na podstawie naszych pragnień, a nie dowodów. Dowiedz się, jak wpływa na nas i jakie są zdrowsze alternatywy.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Elena Sanz.

Ostatnia aktualizacja: 02 maja, 2023

Wszyscy chcemy myśleć, że nasze opinie opierają się na logicznych kryteriach, a decyzje podejmujemy realistycznie i racjonalnie. Ale prawda jest taka, że jesteśmy stronniczy i często popadamy w tzw. myślenie życzeniowe.

Ogarnia nas, gdy kurczowo trzymamy się możliwości, która najbardziej nam się podoba i najbardziej nam odpowiada. Tym samym odkładamy na bok realizm i dowody. Wiara, że nasze marzenia mogą się spełnić, że rzeczywistość jest zgodna z naszymi oczekiwaniami, jest przyjemna. Może jednak mieć nieprzyjemne konsekwencje.

Czym jest myślenie życzeniowe?

Myślenie życzeniowe to rozumowanie oparte na emocjach, pragnieniach i iluzji, a nie na dowodach. Można by oczekiwać, że formułując opinię, będziemy to robić w oparciu o fakty i solidne argumenty. I że podejmując decyzję, będziemy w stanie przeanalizować różne możliwości i wybrać realne rozwiązanie.

Ale kiedy zaczyna się myślenie życzeniowe, tak się nie dzieje. Wręcz przeciwnie, trzymamy się idei, która nam się podoba, możliwości, która sprawia, że czujemy się dobrze. Zamykamy się na wszelkie przeciwne czynniki i dowody.

Aktywna wyobraźnia

Wyobraźnia to ludzka zdolność do tworzenia scenariuszy mentalnych nawet w przypadku braku konkretnych faktów na ich poparcie. W naszym wewnętrznym świecie możemy generować wszelkiego rodzaju obrazy i przeglądać różne perspektywy i rozwiązania sytuacji.

Kiedy wpadamy w myślenie życzeniowe, odtwarzamy sytuacje, które pasują do naszych oczekiwań i pomijamy wszystkie inne. Cenimy tylko te opcje, które według nas mają przynieść pozytywne rezultaty.

Emocje

Zamiast zwracać się ku racjonalnym argumentom, w tym przypadku proces myślowy opiera się na emocjach. Co sprawiłoby, że poczułbym się dobrze? Tylko to uznajemy za prawdziwe i za warte uwagi. Wszystko inne nie znajduje miejsca w naszym umyśle.

Pragnienia

To zniekształcenie poznawcze pojawia się, gdy umieścimy pragnienie w centrum procesu myślowego. Mamy z góry wyznaczony cel i dopasowujemy do niego swoje przekonania, opinie i decyzje. Nawet jeśli dowody mu zaprzeczają. Krótko mówiąc, myślimy, że coś jest prawdziwe tylko dlatego, że tego pragniemy.

Jak myślenie życzeniowe wpływa na nas?

Prawda jest taka, że myślenie, wydawanie opinii i podejmowanie decyzji w oparciu o nasze emocje i pragnienia nie zawsze jest negatywne. Istnieją pewne okoliczności, w których może to działać na naszą korzyść.

Na przykład, kiedy pozytywnie myślimy o dziecku (np., że jest bardzo inteligentne), prawdopodobnie zapewnimy mu odpowiednią stymulację i możliwości dalszego rozwoju jego intelektu, a tym samym spełnienia naszego wstępnego postrzegania. Jest to tak zwany efekt Pigmaliona.

To samo może się zdarzyć w naszym związku z partnerem. Zaobserwowano, że jeśli zdecydujemy się oczekiwać od naszego partnera tego, co najlepsze, możliwe, że związek poprawi się lub będzie bardziej satysfakcjonujący. Będziemy bowiem działać zgodnie z tym przekonaniem i sprzyjać klimatowi pozytywnej wymiany.

Podobnie dobrym przykładem korzyści płynących z tego iluzorycznego myślenia może być efekt placebo. Jeśli ktoś zdecyduje się wierzyć, że dana pigułka wyleczy jego dolegliwości, może w końcu poczuć się lepiej.

Myśl nie powstała na podstawie dowodów, ale z pragnienia (bycia wyleczonym) i możliwości, które podobają się pacjentowi. Wynik okazuje się jednak pozytywny.

Konsekwencje myślenia życzeniowego

Jednak konsekwencje nie zawsze są korzystne. W rzeczywistości mogą być nawet szkodliwe i niebezpieczne.

Myślenie życzeniowe nie bierze się znikąd. Podobnie jak w przypadku wielu innych błędów poznawczych, jest to owoc ewolucji.

W przeszłości te skróty myślowe pozwalały naszym bliźnim przetrwać. Dlatego wciąż są w nas obecne. Jednak dziś, w zupełnie innym środowisku, mogą nam zaszkodzić.

W takim przypadku myślenie życzeniowe może prowadzić nas do podejmowania złych decyzji i zajmowania nieelastycznych i irracjonalnych stanowisk. Jest na to wiele przykładów:

• Udzielanie ślepego poparcia partii politycznej, całkowite zaprzeczanie jej błędom i ignorowanie jej złych działań.
• Unikanie szukania pomocy medycznej poprzez trzymanie się przekonania, że jesteśmy zdrowi (lub wkrótce będziemy), tylko dlatego, że tak chcemy i lubimy tak myśleć.
• Podjęcie złej decyzji biznesowej, ponieważ kierujemy się emocjami, a nie dowodami i faktami.
• Myślenie, że jesteśmy bardzo dobrzy w swojej pracy lub określonej umiejętności, prowadzi nas do osiedlenia się w wymyślonej rzeczywistości i nie dążymy do prawdziwego doskonalenia.
• Trwanie w toksycznych i szkodliwych związkach poprzez trzymanie się przekonania, że druga osoba się zmienia lub wkrótce się zmieni.

Krótko mówiąc, ten sposób rozwijania myśli, daleki od dowodów i podtrzymywany pragnieniem, może doprowadzić do bardzo skomplikowanych sytuacji z poważnymi konsekwencjami. Dlatego ważne jest, abyśmy byli świadomi tych oszustw umysłu i wiedzieli, jak trzymać się logiki i realiów przy podejmowaniu decyzji.