Idealizm: typy, cechy i znani myśliciele

Idealizm to zestaw teorii filozoficznych, które twierdzą, że idee są podstawą bytu i prawdziwej wiedzy. Dowiedz się więcej tutaj!

Idealizm jest jedną z głównych teorii myśli filozoficznej. Jego początki sięgają starożytnej Grecji. Chociaż ma kilka wariantów, ten nurt broni tego, że idee są niezależne od materii, że świadomość i duch są autonomicznymi bytami świata zmysłowego i że nie da się poznać świata bez świadomości. W swojej najbardziej ekstremalnej wersji utrzymuje, że poza naszym duchem nic nie istnieje.

W tym sensie idealizm broni pojęcia duszy, istnienia najwyższego bytu (boskości) i postuluje, że prawdziwą wiedzę można zdobyć tylko poprzez myśl lub świadomość.

Wśród propagatorów idealizmu znajdują się znani filozofowie, tacy jak Platon (uważany za ojca tego nurtu), Kartezjusz, Leibniz, Kant i Hegel. Poniżej porozmawiamy o cechach tej interesującej filozofii.

Krótka historia idealizmu

W filozofii terminu idealizm zaczęto używać w języku angielskim, a później w innych językach około 1743 roku. Chociaż słowo to zostało ukute w tym czasie, nie ulega wątpliwości, że idealizm był obecny w filozofii przez ponad 2000 lat od czasu Platona, którego uważa się za ojca tej teorii.

W 480 r.p.n.e. Anaksagoras nauczał, że wszystkie rzeczy zostały stworzone przez umysł. Jednak po latach Platon twierdził, że ostateczną obiektywną rzeczywistość osiąga się tylko przez Idee, które istnieją niezależnie od świata zmysłowego i można do nich dotrzeć poprzez intelekt. Wieki później przekonania te miały się przekształcić w obiektywny idealizm .

Oprócz greckich korzeni wielu uczonych twierdzi, że idealizm istniał w starożytnych Indiach. Dotyczy to zwłaszcza doktryn takich jak buddyzm i inne wschodnie szkoły myślicieli, które wykorzystywały teksty wedyjskie.

Jednak idealizm na jakiś czas odszedł w zapomnienie i powrócił do sławy dopiero w 1700 roku dzięki filozofom takim jak Kant i Kartezjusz, którzy przyswoili go sobie i dogłębnie rozwinęli. W tym też czasie idealizm podzielił się na swoje powszechnie dziś znane gałęzie.

Przyjrzymy się im poniżej.

Idealizm platoński

Jak już powiedzieliśmy, źródło idealizmu leży u Platona, który twierdził, że idee są prawdziwym fundamentem wszystkiego, co istnieje. Ponadto poprzedzają świat zmysłowy i istnieją niezależnie od niego.

Wyjaśniając stan istnienia, Platon twierdzi, że istnieją dwa światy: namacalny (świat fizyczny) i zrozumiały (jedna z idei).

Pierwszy składa się ze wszystkiego, czego możemy doświadczyć poprzez zmysły. Charakteryzuje się różnorodnością, czystym wyglądem i ciągle się zmienia. Dlatego często jest fałszywy i zwodniczy.

Z drugiej strony świat idei jest prawdziwy, nieprzekupny i niezmienny. Tam mieszkają uniwersalne i potrzebne idee, esencje wszystkiego, co istnieje. Zatem przedmioty i ciała świata fizycznego stanowią jedynie niedoskonałe odzwierciedlenie tego świata idei.

Obiektywny idealizm

W idealizmie obiektywnym odnajdujemy wszystkie warianty, które postulują, że idee istnieją niezależnie od materii i jednostek.

Ta gałąź broni również przekonania, że możemy mieć do nich dostęp tylko poprzez doświadczenie. Niektórzy przedstawiciele tego nurtu to Leibniz, Hegel, Bernard Bolzano i Dilthey.

Subiektywny idealizm

W przeciwieństwie do obiektywnego idealizmu, subiektywny idealizm broni natomiast tego, że idee istnieją tylko w świadomości lub w duchu jednostek. Zależą więc od umysłu podmiotu. W tym sensie idee każdej osoby zostaną ukształtowane przez jej wyjątkowe osobiste doświadczenie.

Ta forma idealizmu ma z kolei dwa warianty. Jeden twierdzi, że nic poza umysłem nie tworzy świata zewnętrznego, a drugi broni idei, że nasze zmysły i wiedza dostarczają nam zniekształconych informacji o świecie zewnętrznym.

Niektórzy przedstawiciele tego wariantu to Kartezjusz, George Berkeley, Kant, Fichte i Ernst Cassirer.

Transcendentalny idealizm

Ten typ rozwinął natomiast Immanuel Kant, który twierdził, że w każdym akcie poznania występują dwa elementy: przedmiot poznania i podmiot (osoba, która poszukuje poznania). W tym przypadku to podmiot ustala warunki, w których wiedza ma się pojawić.

Z kolei w teorii Kanta ważne są również pojęcia zjawiska i noumenu. Zjawiskiem jest to, co znamy z przedmiotu poprzez doświadczenie i wcześniejsze procesy poznawcze. Z drugiej strony noumen jest tym, czego nie znamy o przedmiocie, i reprezentuje granicę poznania, do którego dociera tylko intelekt.

Absolutny idealizm

Jest to wreszcie nurt przypisywany filozofowi Georgowi Wilhelmowi Friedrichowi Hegelowi. Myśliciel ten uważał, że aby podmiot miał dostęp do wiedzy o świecie, musi istnieć absolutna tożsamość między myślą a bytem.

Aby nadać tę tożsamość, podmiot potrzebuje narzędzi myślowych, które pozwolą mu rozwinąć świadomość, aby dotrzeć do prawdziwej wiedzy o świecie.

Niektórzy przedstawiciele idealizmu

Ogólnie rzecz biorąc, wielu znanych filozofów broniło idealistycznej perspektywy. Wśród nich są następujące nazwiska.

Platon (427-347 p.n.e.)

Był uczniem Sokratesa i nauczycielem Arystotelesa. Założył Akademię Ateńską, a prawie wszystkie jego prace pisane są w formie dialogów.

Ten wielki myśliciel stwierdził, że świat zmysłowy, który postrzegamy, jest tylko cieniem lub odbiciem świata rzeczywistego, topos Urana (poza niebiosami). To w nim żyją uniwersalne idee i stąd pochodzi dusza ludzka.

Kartezjusz – René Descartes (1596-1650)

Był francuskim filozofem uważanym za ojca nowoczesnej filozofii i racjonalizmu. Jest także jednym z prekursorów rewolucji naukowej.

Myśliciel ten podzielił idee na trzy kategorie: te, które wynikają z sensownego doświadczenia uczenia się lub socjalizacji, pomysły sztuczne lub wyobrażeniowe oraz idee naturalne lub wrodzone, które pochodzą od wyższej siły lub inteligencji.

W ten sam sposób intuicja  była dość istotna w jego filozofii idealizmu, ponieważ jest to bezpośrednie postrzeganie idei, które nie dopuszcza błędu ani wątpliwości.

Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716)

Po raz pierwszy ukuł termin idealizm, odnosząc się do filozofii platońskiej. Rozwiązał problem idei wrodzonych, argumentując, że pochodzą one z prawdziwej istoty przedmiotów, którą nazwał monadą.

Immanuel Kant (1724-1804)

Jako twórca transcendentalnego idealizmu przekonywał, że cała wiedza pochodzi z połączenia podmiotu i przedmiotu, który ma być doświadczany.

Ponadto w swojej pracy zatytułowanej Krytyka czystego rozumu zaproponował istnienie wiedzy poprzedzającej doświadczenie oraz zdolność myślenia o przedmiotach poza doświadczeniem zmysłowym.

Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831)

Hegel jest również uważany za jednego z najważniejszych filozofów idealistycznych. Był ojcem absolutnego idealizmu, w którym wykracza się poza pojęcie dualizmu.

Przykłady idealizmu w społeczeństwie

Ogólnie idealizm przeniknął różne sfery społeczeństwa. Wśród najbardziej znanych przypadków znajdujemy następujące:

• Religie: Te, które bronią istnienia bogów i boskich istot, które stworzyły ludzi na swój obraz i podobieństwo, przejawiają tę filozofię. W tym przypadku bóstwa i ich słowa są uważane za idee prawdziwe i niezmienne.
• Podział ciała i duszy: twierdzenie, że ciało i dusza są oddzielone i że dusza wykracza poza ciało, jest również popularnym idealistycznym poglądem obecnym w wierzeniach, które mówią o nieśmiertelności lub reinkarnacji.
• Prawa człowieka: Idea, że wszyscy ludzie są równi i mają te same prawa, istnieje od dawna i opiera się na przekonaniu, że człowiek ma jedną istotę lub ideę.
• Astrologia: Przekonanie, że pewne grupy gwiazd i planet rządzą naszym przeznaczeniem, również ukazuje pewne elementy idealizmu.

Główne debaty wokół idealizmu

Stanowiska przeciw idealizmowi krytykowały jego skłonność do wiary w wyższy niematerialny świat. Jest to również obecne w religiach takich jak chrześcijaństwo, które obiecują życie pozagrobowe, które jest często postrzegane jako ważniejsze niż to doczesne. Ponadto pojawiają się głosy krytyki, że idealizm umniejsza znaczenie obserwowalnego świata i pozwala na relatywizację wielu argumentów i debat.

W rzeczywistości w filozofii odnajdujemy dwa wielkie antagonistyczne nurty dotyczące bytu i wiedzy. Idealizm broni tego, że duch dominuje nad materią, a materializm twierdzi, że materia istnieje niezależnie od ducha czy idei.

Z którym z nich ty bardziej się utożsamiasz?