Demon Laplace'a: Czy przeznaczenie jest już napisane?

Demon Laplace'a to filozoficzny argument, według ktorego wszystkie wydarzenia we wszechświecie są zdeterminowane przez nierozerwalny łańcuch przyczyn i skutków. Zobaczmy, na czym polega ta hipoteza.

Demon Laplace’a to wyimaginowana postać, która ma zdolność dokładnego poznania położenia i pędu każdej cząstki wszechświata. Stąd wyprowadza ich przeszłość i przyszłość.

Innymi słowy, jest bytem poza wszechświatem, który na podstawie informacji, jakie posiada w chwili obecnej, może nie tylko przewidzieć, co stanie się w przyszłości, ale jest również zdolny do poznania początku wszystkiego, co istnieje.

Podejście to opiera się na deterministycznej perspektywie wszechświata, która utrzymuje, że wszystkie zdarzenia fizyczne – nawet ludzkie myśli i działania – są przyczynowo zdeterminowane przez nierozerwalny łańcuch przyczyn i skutków. Dlatego ich obecny stan w pewnym sensie „determinuje” przyszłość.

Determinizm przyczynowy: demon Laplace’a

Determinizm przyczynowy to nurt filozoficzny, który zakłada, że wszystko, co się dzieje, ma uprzednią przyczynę. Dlatego wydarzenia teraźniejszości są wynikiem szeregu przeszłych wydarzeń, a te z kolei są przyczyną przyszłych wydarzeń.

Aby to lepiej zrozumieć, wyobraźmy sobie, że wydarzenia we wszechświecie to nieskończona seria kostek domina ustawionych w pozycji pionowej, które spadają jedna po drugiej i nie można tego przerwać. W tym sensie upadek każdego domina będzie spowodowany upadkiem poprzedniego, tworząc w ten sposób nierozerwalny łańcuch przyczynowo-skutkowy.

Z tego wynika, że wszystko było predestynowane od zarania dziejów. I dlatego przeznaczenie jest już napisane.

Podobnie akceptacja determinizmu oznaczałaby odrzucenie wolnej woli. Ponieważ wszystko, co robimy, jest już zdeterminowane przez łańcuch przyczynowo-skutkowy.

Przeszłość powoduje teraźniejszość, a teraźniejszość powoduje przyszłość.

Demon Laplace’a

Pierre-Simon Laplace (1749 – 1826) był francuskim astronomem, fizykiem i matematykiem, zapamiętanym jako jeden z największych naukowców wszechczasów. W rzeczywistości nazywa się go czasami francuskim Newtonem.

Laplace poświęcił się analizie mechaniki nieba, doskonaląc model zaproponowany przez Newtona. Uczestniczył również w badaniach niektórych cząsteczek gazu i cząstek atomowych. Na podstawie swojej wiedzy z zakresu mechaniki klasycznej wyobraził sobie możliwość przewidywania wszystkich zdarzeń poprzez naukę.

W konsekwencji stworzył wyimaginowaną postać znaną jako demon Laplace’a. Ta istota ma zdolność poznania wszystkiego na temat wszechświata (w tym każdego szczegółu cząstek subatomowych, które go tworzą). Na tej podstawie stosuje prawa fizyki, aby przewidzieć przyszłość i dokładnie opisać przeszłość.

Argument ten jest słuszny, jeśli determinizm jest akceptowany jako przesłanka. Jak już analizowaliśmy, Laplace uważał, że obecny stan zdarzeń jest efektem ich stanu poprzedniego, a z kolei przyczyną następnego.

Argumenty przeciwko demonowi Laplace’a

Perspektywa deterministyczna okazała się szczególnie skuteczna, kiedy wszechświat był postrzegany wyłącznie w kategoriach mechaniki klasycznej i liniowych systemów przyczynowo-skutkowych. Jednak późniejsze pojawienie się mechaniki kwantowej, entropii i teorii chaosu zakwestionowało tendencję do stosowania logiki przewidywania do wszystkiego, co wiemy.

Mechanika kwantowa a demon Laplace’a

Mechanika kwantowa przedstawia niedeterministyczny model wszechświata. Odkryto bowiem, że cząstki subatomowe tak naprawdę nie podlegają prawom mechaniki klasycznej.

Dlatego nie można przewidzieć ich zachowania, a jedynie ustalić prawdopodobieństwa. Tak więc demon Laplace’a nie mógłby dokładnie ustalić przyszłych wydarzeń.

Teoria chaosu

Jednym z najpopularniejszych elementów teorii chaosu jest efekt motyla, który cytuje się najczęściej w celu przedstawienia dużego wpływu małych działań.

Jednak efekt ten dotyczy również nieprzewidywalności wydarzeń. Tak więc trzepotanie motyla może wywołać tornado, ale może też wywołać delikatny wiatr w innym miejscu. Tego nie możemy wiedzieć.

W rzeczywistości, nawet jeśli wszystkie zmienne systemu byłyby znane, przy wystarczającej liczbie iteracji może on zachowywać się nieprzewidywalnie.

Entropia

Entropia to nieporządek, a entropia wszechświata stale rośnie. Dlatego z czasem będzie coraz bardziej nieuporządkowany i trudniej będzie dokładnie przewidzieć, co się wydarzy.

Co więcej, demon Laplace’a ma rozszyfrować przeszłość poprzez inżynierię wsteczną teraźniejszości. Ale koncepcja nieodwracalności termodynamicznej to komplikuje. Niektórych rzeczy nie da się bowiem przywrócić do stanu początkowego, w jakim się znajdowały, więc niemożliwe staje się poznanie, jaki był stan początkowy tego, co jest obecnie badane.

To nie jest przestarzała teoria

Jak widzieliśmy, mechanika kwantowa, termodynamika i teoria chaosu stanowią podstawę do obalenia istnienia demona Laplace’a.

Musimy jednak pamiętać, że determinizm miał i nadal ma niezaprzeczalną wartość w rozwoju nauk. W rzeczywistości oparły one dużą część swoich odkryć na zasadzie przyczyny i skutku.

Tak więc obecność determinizmu i indeterminizmu we wszechświecie przypomina nam o jego ogromie i o tym, jak mało o nim wiemy.