Darwinizm społeczny: idea, która nigdy nie powinna była istnieć?

Darwinizm społeczny jest teorią, która wpłynęła na ustanowienie społecznych struktur dominacji. Zobaczmy, na czym się opierał.

Napisane i zweryfikowane przez filozof Maria Alejandra Morgado Cusati.

Ostatnia aktualizacja: 23 lutego, 2023

Darwinizm społeczny to stanowisko teoretyczne, które pojawiło się pod koniec XIX wieku i rozszerzyło teorię ewolucji Darwina na socjologię, ekonomię i politykę. Innymi słowy, zastosowano biologiczne koncepcje doboru naturalnego i walki o byt, aby wyjaśnić prawa rozwoju społecznego i relacje między ludźmi.

W tym sensie darwiniści społeczni bronią kontrowersyjnego poglądu. Uważają, że najlepiej wyposażeni i najsilniejsi ludzie to ci, którzy pozostają u władzy i dominują nad najsłabszymi.

Teoria ta została wykorzystana do usprawiedliwienia imperializmu, rasizmu, podboju terytoriów i ujarzmienia ludności. Uzasadnia ideę, że niektóre wyższe grupy etniczne lub rasy powinny dominować i rządzić w społeczeństwie. Wejdźmy głębiej w ten temat.

Teoria ewolucji Darwina

Charles Robert Darwin (1809-1882) był angielskim przyrodnikiem, który maił pewien wkład w biologię ewolucyjną. W swoim najsłynniejszym dziele, O powstawaniu gatunków (1859), stworzył teorię ewolucji organizmów. Opisał ją jako funkcję dwóch procesów:

1. Walka o byt.
2. Selekcja naturalna (lub przetrwanie najsilniejszych).

Z jednej strony walka o byt sprawia, że w naturze żywe organizmy są w ciągłym konflikcie, aby przetrwać w środowisku. W tym przypadku zależność od określonych czynników zmusza je do konkurowania o ograniczone dostępne zasoby i niszczenia się nawzajem. Przykładem tego może być walka między zwierzętami o pożywienie lub krycie.

Dobór naturalny to proces, w którym lepiej przystosowane organizmy wypierają mniej przystosowane. Odbywa się to poprzez powolną akumulację korzystnych zmian genetycznych na przestrzeni pokoleń. W tym sensie dobór naturalny odnosi się do przewagi jednych osobników nad innymi.

Te dwie koncepcje są współzależne w teorii ewolucji Darwina. W tym przypadku dobór naturalny wyraża się w walce o byt, która ma być motorem ewolucji.

Geneza darwinizmu społecznego

Początki darwinizmu społecznego przypisuje się filozofowi i socjologowi Herbertowi Spencerowi (1820 – 1903). Zaadaptował on darwinowskie poglądy ewolucyjne do społeczeństw ludzkich. W swojej pracy The First Principles (1862) Spencer kwalifikuje ludzkie grupy społeczne jako organizmy rządzone prawami natury w ramach praw ewolucyjnych.

Autor definiuje ewolucjonizm społeczny w następujący sposób:

Tym stwierdzeniem Spencer argumentował, że ludzkie grupy społeczne stopniowo przekształcają się jak w ewolucji. Z niezróżnicowanej i poziomej populacji (niespójna jednorodność) przechodzą w organizację podzieloną na władców i rządzonych (spójna heterogeniczność). W efekcie rządzący narzucają swoja wolę i eliminują rządzonych, jako „mniej pasujących”, Takie przemiany społeczne filozof uzasadnia poprzez procesy naturalne i biologiczne – walkę o byt i dobór naturalny.

Darwin i darwinizm społeczny

Obecnie istnieją pewne kontrowersje co do tego, czy Darwin popierał społeczny ewolucjonizm. Obrońcy przyrodnika argumentują, że on sam wyraził wątpliwości co do tej propozycji. Miał sprzeciwiać się zastosowaniu mechanizmu doboru naturalnego do społeczeństw ludzkich.

Jednak różni krytycy są przeciwnego zdania. Twierdzą, że Darwin nigdy nie rozróżniał „ewolucji biologicznej” od „ewolucji społecznej”.

Prawdą jest, że Darwin postulował podział ludzi na rasy „cywilizowane” i „dzikie” na podstawie różnic czaszkowych. Dlatego pisał o rzekomej asymetrii inteligencji. W swojej pracy opisał Europejczyków jako ludzi o największych zdolnościach intelektualnych. Natomiast Azjaci i australijscy Aborygeni byliby jego zdaniem populacjami o najmniejszych zdolnościach.

Również w swojej pracy The Origin of Man (1871) opisał sposób, w jaki, według niego, dobór naturalny wpłynął na tak zwane „narody cywilizowane”. Używa tam pojęć „rasy niższej” i „rasy wyższej”. Twierdzi też, że rozprzestrzenianie się ras niższych zakłóca liczebny wzrost „ludzi o wyższych cechach”.

Konsekwencje postulatów ewolucji społecznej

Początkowo darwinizm społeczny początkowo pojawił się jedynie jako teoria socjologiczna. Jednak jego postulaty posłużyły jako inspiracja dla różnych ruchów politycznych i społecznych. Wykorzystały je do uzasadnienia struktur dominacji i kapitalistycznego systemu gospodarczego.

Nazizm jest jednym z najwyraźniejszych przykładów zastosowania idei darwinizmu społecznego. Postulaty wyższości jednej rasy nad drugą oraz idea, że ewolucja człowieka wynika z przetrwania najlepiej przystosowanych, zainspirowały potworne czyny Hitlera i jego zwolenników.

W swoim eseju Mein  Kampf (1925) Hitler podkreślił znaczenie czystości krwi i podniósł argumenty analogiczne do argumentów Spencera, broniąc potrzeby społeczeństwa opartego na schemacie dominacji elit. Doprowadziło go to do masowej eksterminacji tego, co uważał za „niższe rasy” (między innymi Żydów, czarnych, homoseksualistów). Promował też programy macierzyńskie i eugeniczne, mające na celu reprodukcję aryjskich genów. Następnie kształcił rzesze dziewcząt i chłopców zgodnie z ideologią partii.

Z drugiej strony można zidentyfikować sposób, w jaki idee Darwina wpłynęły na społeczne konstrukty płciowe i pogłębiły dominację płci męskiej nad żeńską. Na przykład w The Origin of Man (1871) Darwin dokonuje następującego rozróżnienia:

Idea ta przeniknęła do darwinizmu społecznego i sprzyjała społecznej strukturze dominacji mężczyzn nad kobietami. W konsekwencji są uważani za silniejszych, sprawniejszych i bardziej inteligentnych.

Współczesny darwinizm społeczny

Darwinizm społeczny utracił status teorii naukowej po I wojnie światowej i został całkowicie zdyskredytowany pod koniec II wojny światowej. Wynikało to z jego związku z nazizmem i rosnącego konsensusu naukowego, że nie miał żadnych podstaw.

W rzeczywistości biolodzy i historycy twierdzą, że jest to błąd naturalistyczny. Teoria doboru naturalnego ma jedynie na celu opisanie zjawiska biologicznego, którego nie można rozszerzyć na społeczeństwo ludzkie.