Czym jest zło? Różne poglądy filozoficzne

Zło to złożone pojęcie, którym zajmowali się filozofowie od czasów starożytnych do współczesności. Poniżej zapoznamy się z najistotniejszymi stanowiskami dotyczącymi tego zjawiska.

Napisane i zweryfikowane przez filozof Maria Alejandra Morgado Cusati.

Ostatnia aktualizacja: 19 maja, 2023

Zło jest jednym z tych pojęć, które potrafimy bardzo dobrze identyfikować w praktyce. Może ono jednak być trudne do zdefiniowania. Gdyby ktoś poprosił nas o rozróżnienie działań moralnie dobrych od złych, z pewnością zrobilibyśmy to bez większych trudności i porozmawialibyśmy o wartościach i zasadach.

Ale gdyby ktoś inny poprosił nas o zdefiniowanie go, teoretycznie napotkalibyśmy pewne trudności. Dzieje się tak dlatego, że zło jest pojęciem złożonym, którego charakter i wymiary są trudne do zdefiniowania.

Dlatego pojęcie złego postępowania ma długą historię dyskusji filozoficznych. Nawet dzisiaj niektóre aspekty tego zjawiska nadal są przedmiotem dyskusji. Przyjrzyjmy się bliżej niektórym z najważniejszych teorii filozoficznych dotyczących tego pojęcia.

Czym jest zło?

Przede wszystkim należy zauważyć, że istnieją co najmniej dwie koncepcje złego postępowania: szeroka i wąska. Przyjrzyjmy się, na czym one polegają.

Szerokie pojęcie zła

Szeroka koncepcja złego postępowania obejmuje każdą ewentualność, która szkodzi istotom ludzkim lub powoduje ich cierpienie. Pod tym względem dyskomfort wynikający z bólu zęba jest tak samo dokuczliwy jak na przykład zdrada.

Obecnie zło w szerokim tego słowa znaczeniu również zostało podzielone na dwie kategorie: naturalne i moralne. Pierwsza obejmuje wszystkie stany rzeczy, które nie wynikają z zamiaru lub zaniedbania podmiotów moralnych. Tak więc naturalne wypadki i choroby pojawiają się tutaj jako naturalne wykroczenia.

Z drugiej strony zło moralne wynika z intencji lub zaniedbania zaangażowanych osób. A zatem obejmuje ono działania ludzkie, które szkodzą innym, takie jak oszustwo lub morderstwo.

Religia ma na to wyjaśnienie teologiczne, ale filozofia jest znacznie szersza w odniesieniu do tego pojęcia.

Wąskie pojęcie zła

Z drugiej strony, ograniczone pojęcie zła obejmuje tylko te działania, postacie lub zdarzenia, które są moralnie nikczemne.

W tym sensie wykroczenia przypisuje się wyłącznie czynnikom moralnym (ludziom) i ich działaniom. Pojęcie to jest często używane we współczesnych kontekstach politycznych i prawnych.

Filozoficzne teorie zła

Od czasów starożytnych kilku znanych filozofów zajmowało się teorią zła. Oto kilka głównych teorii na ten temat.

Każde złe postępowanie jest produktem ignorancji

Jednym z pierwszych filozofów, który analizował zło, był Sokrates, który przypisywał zło ignorancji. Wierzył, że żaden człowiek świadomie nie postąpiłby źle, ale dlatego, że nie wie, czym jest dobro i jak postępować zgodnie z nim.

Pod tym względem bezbożny nie postępowałby w ten sposób, gdyby miał prawdziwą wiedzę o swoim błędzie. Gdyby wiedział, że życie zgodnie z dobrem jest najlepszym sposobem, by to czynić, nie wybrałby wyrządzania krzywdy.

Bóg i zło

Filozoficzne teorie zła zaczęły się od prób rozwiązania problemu zła – czyli gdy starali się pogodzić istnienie zła (w szerokim tego słowa znaczeniu) z wszechmocnym, wszechwiedzącym i dobrym Bogiem lub stwórcą.

Jedną z teorii, która dostarcza rozwiązania problemu zła, jest dualizm manichejski. Zgodnie z tym stanowiskiem wszechświat jest wytworem walki toczącej się między dwiema równymi i wiecznymi pierwszymi zasadami: Bogiem i Księciem Ciemności.

Ze swojej strony wczesnochrześcijańscy filozofowie, tacy jak św. Augustyn, opowiadali się za neoplatonizmem. Argumentowali, że zło nie istnieje jako substancja lub właściwość, ale jako brak substancji, formy i dobroci.

Na przykład zło choroby polega na braku zdrowia. Zło grzechu polega na braku cnoty.

W takich przypadkach Bóg nie stwarza zła, ponieważ całe jego stworzenie jest dobre. Dlatego zło jest brakiem bytu lub brakiem dobra.

Zło: naturalna cecha istot ludzkich?

Istoty ludzkie zawsze miały skłonność do zła. W rzeczywistości jako społeczeństwo zaczęliśmy nawet odczuwać fascynację i pewną ciekawość niegodziwców.

Jednak ta atrakcyjność lub skłonność do zła ujawniła, czy zło jest częścią człowieka, czy też jest cechą wyuczoną.

W tym względzie autorzy tacy jak Niccolò Machiavelli czy Thomas Hobbes twierdzą, że istoty ludzkie są z natury złe. Zgodnie z tą filozofią egoizm i instynkt samozachowawczy ludzkości prowadzi nas do zaspokajania własnych pragnień ze szkodą dla rówieśników. Niezbędne staje się zatem prawo i państwo, podmioty, które pozwalają regulować zachowania ludzi dla dobra wspólnego.

Kant twierdzi, że w naturze ludzkiej istnieje radykalna forma zła. Oznacza to, że wszyscy ludzie mają skłonność do podporządkowywania prawa moralnego interesowi własnemu, a skłonność ta jest radykalna lub zakorzeniona w naturze ludzkiej.

Dla Kanta zadaniem dobrego człowieka byłoby, zgodnie z jego imperatywem kategorycznym, dawanie przykładu moralnie poprawnymi działaniami. Z drugiej strony Rousseau jest przeciwnego zdania, twierdząc, że ludzie są z natury dobrzy i że to społeczeństwo ich psuje.

Banalność zła

W XX wieku Hanna Arndt proponuje pojęcie zła związanego z grupami społecznymi i samym państwem. Jej refleksje powstają jako próba zrozumienia i oceny okropności nazistowskich obozów zagłady.

Arndt argumentuje, że zło nie jest ani naturalne dla istot ludzkich, ani nie jest kategorią metafizyczną. Zamiast tego może być wytwarzane przez ludzi i manifestuje się tylko wtedy, gdy znajdzie dla niego przestrzeń instytucjonalną i strukturalną.

Według Arndta charakterystyczną cechą radykalnego zła jest to, że nie jest ono czynione z powodów zrozumiałych dla człowieka, takich jak egoizm. Jest po prostu popełniane w celu wzmocnienia totalitarnej kontroli i idei, że wszystko jest możliwe.

Zło i jego składniki

Wielu współczesnych filozofów uważa, że pojęcie zła wiąże się z pojęciem złego działania. W tym sensie argumentują, że zła osoba to taka, która wykonuje złe lub niewłaściwe działania.

Ale co charakteryzuje wykroczenie? Niektórzy teoretycy zaproponowali następujące elementy:

• Obecność szkody: złe działania muszą spowodować lub umożliwić znaczną szkodę przynajmniej jednej ofierze.
• Motywacja: uważamy również, że wykroczenie wymaga pewnej intencjonalności lub motywacji do czynienia zła. Jeśli nie ma takiej intencji, uważamy, że nie powinniśmy uważać tego czynu za wykroczenie.
• Wpływ emocjonalny: argumentowano również, że aby być złym, musimy czuć się w określony sposób lub mieć określone emocje, kiedy działamy. Na przykład Laurence Thomas wierzy, że złoczyńcy lubią wyrządzać krzywdę lub odczuwać nienawiść do swoich ofiar.
• Odpowiedzialność: zakładamy, że złe działania pochodzą od podmiotu odpowiedzialnego moralnie. Oznacza to, że chociaż wypadki naturalne mogą wyrządzić wiele szkód, zjawiska te nie mogą powodować złych uczynków, ponieważ nie są czynnikami moralnymi.

Możemy jednak zakwestionować tę perspektywę złych działań. Na przykład, jeśli spróbujemy zdetonować bombę w pokoju pełnym niewinnych ludzi, ale policja udaremni tę próbę, to czy ta akcja nadal będzie zła, skoro nikomu nie wyrządziła szkody?

Zło to złożone pojęcie

Jak widać, zło nie jest łatwe do zdefiniowania czy zrozumienia. Pomimo faktu, że wielu filozofów pisało swoje przemyślenia na ten temat, warunki konieczne i wystarczające, które naprawdę definiują zło, są nadal przedmiotem dyskusji.