Czym jest orientacja przestrzenna i jak ją rozwijać?

Spacerowanie, prowadzenie samochodu, uprawianie sportu, czytanie...Orientacja przestrzenna umożliwia nam wykonywanie tych czynności.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Elena Sanz.

Ostatnia aktualizacja: 24 sierpnia, 2022

Budzisz się rano w swoim łóżku. Wstajesz, idziesz zaspany korytarzem, omijasz grzejnik unikając zderzenia. W takiej prostej sytuacji działa właśnie orientacja przestrzenna.

Po śniadaniu ubierasz się, bierzesz torbę i wychodzisz z domu. Zachodzisz do piekarni, przechodzisz przez ulicę, skręcasz w lewo i wchodzisz do budynku. Nie wszyscy mają jednak tak samo rozwiniętą orientację przestrzenną.

Z pewnością znasz kogoś, kto zna się na rysunkach technicznych lub ma szczególny talent do pakowania walizek na podróż. O ile nie cierpimy na jakąś chorobę czy problem, dysponujemy wystarczającą zdolnością poruszania się w otaczającym nas świecie.

Czym jest orientacja przestrzenna?

Orientacja przestrzenna to złożona zdolność poznawcza, która pozwala nam mieć świadomość samych siebie i naszej pozycji względem innych obiektów. Dlatego też ma związek z naszą percepcją, zdolnością do identyfikacji i przetwarzania informacji z otoczenia.

Na podstawie danych, jakie do nas docierają tworzymy mentalne reprezentacje otoczenia i uczymy się w nim poruszać. W grę wchodzą następujące zmienne:

• Lokalizacja: umiejscowienie obiektów.
• Dystans: pozycja obiektów względem siebie.
• Propriocepcja: świadomość własnego ciała.

Dlaczego warto pracować nad orientacją przestrzenną?

Orientacja przestrzenna to podstawa życia codziennego. Pozwala nam ona bowiem odnosić się do obiektów w naszym otoczeniu i wykonywać podstawowe czynności.

Do funkcji orientacji przestrzennej należą:

• Identyfikacja rozmiaru i kształtu przedmiotów, postrzeganie ich w trzech wymiarach i rozpoznawanie pod różnymi kątami. Chodzi o rozpoznawanie ich pozycji w przestrzeni, ustalanie ich dynamiki lub statyczności oraz ocenę ich odległości od nas.
• Czytanie i pisanie, rozumienie struktury i gramatyki.
• Posługiwanie się koncepcjami matematycznymi i wykonywanie działań.
• Utrzymywanie odpowiedniej odległości w kontaktach z innymi ludźmi.
• Świadomość własnego ciała i poruszanie się.
• Odróżnianie prawej strony od lewej, podążanie drogą, uprawianie sportu, ubieranie się, prowadzenie maszyn i pojazdów.

Jak się rozwija orientacja przestrzenna?

Orientacja przestrzenna to wrodzona zdolność, którą jednak można rozwijać. Odpowiada za nią prawa półkula mózgu. Ona sama zaczyna się przejawiać od wczesnego wieku.

W miarę wzrostu dziecka i pogłębiania się jego relacji z otoczeniem, zaczyna ono tworzyć i rozumieć podstawowe koncepcje takie jak kształt, rozmiar, głębokość czy lokalizacja. Jego orientacja przestrzenna umacnia się i przekłada się na rozwój w następujących aspektach:

• Nabycie świadomości własnego ciała. Dziecko zaczyna pojmować jak zbudowane jest jego ciało. Zmysł propriocepcji otrzymuje informacje poprzez receptory w skórze, mięśniach i stawach. Procesy te pobudzają czynności takie jak przykrywanie malucha kocem, masowanie czy sięganie po zabawki.
• Układ przedsionkowy dostarcza informacji o jego pozycji (czy leży, czy siedzi) oraz o przemieszaniu się i prędkości.
• Gdy dziecko poznaje swoje ciało, jego pozycje i funkcje, zaczyna odnosić się do otoczenia poprzez zmysły. Otrzymuje informacje o obiektach i osobach w pobliżu. Korzystając z pamięci, zaczyna planować swoje ruchy.

Orientacja przestrzenna: przykłady

By lepiej zrozumieć znaczenie percepcji przestrzeni, podajemy kilka przykładów z życia codziennego:

• Gdy znajdujesz się w nowym mieście i chcesz zwiedzić najważniejsze zabytki, orientacja przestrzenna umożliwia ci czytanie mapy.
• Gdy chcesz umieścić walizkę w skrytce w samolocie, a ta jest prawie pełna, orientacja przestrzenna ułatwia ci znalezienie odpowiedniego miejsca.
• Umożliwia ona także obliczanie odpowiedniego kąta i odległości przy parkowaniu czy znajdowanie rzeczy w domu na podstawie czyichś instrukcji.

Wyobraźnia przestrzenna to aspekt, który można rozwijać

Chociaż orientacja przestrzenna jest wrodzoną zdolnością, istnieją różne sposoby na jej rozwijanie. Pomocne jest rozwiązywanie łamigłówek, gra w szachy, gry wideo czy Tetris lub Minecraft.

Wyobrażanie sobie przestrzeni domowych czy rysowanie z różnych perspektyw także bywa użyteczne. Podobnie jak w przypadku każdej innej umiejętności – praktyka czyni mistrza.