Czym jest filozofia hellenistyczna?

Filozofia hellenistyczna to szkoła myślicieli wywodząca się ze starożytnej Grecji. Składały się na nią różne nurty filozoficzne, które zerwały z tradycją filozoficzną Platona i Arystotelesa.

Filozofia hellenistyczna narodziła się w szkole myślicieli, która powstała w starożytnej Grecji. Jej okres wahał się od śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 p.n.e. do inwazji na Macedonię przez Rzymian w 148 p.n.e.

W tym okresie miasta greckie utraciły suwerenność, natomiast Ateny przestały być kulturalnym, politycznym i handlowym centrum rejonu Morza Śródziemnego. W ten sposób miasta-państwa ustąpiły miejsca monarchiom hellenistycznym. Zaistniała sytuacja niestabilności politycznej a także uwydatniły się różnice między klasami społecznymi.

W tych okolicznościach powstała szkoła myślicieli naznaczona sprzeciwem wobec liceum arystotelesowskiego i akademii platońskiej. Większość ówczesnych filozofów przedkładała praktyczne postępowanie, jak również dobro indywidualne i społeczne nad badania metafizyczne.

Główne cechy filozofii hellenistycznej

Filozofia hellenistyczna składa się z kilku szkół, które choć nie podzielają tych samych postulatów, mają ze sobą wspólne cechy. Dlatego jest skatalogowana jako określona szkoła myślenia.

Oto jej główne cechy:

• Filozofia hellenistyczna bardziej skupia się na indywidualnym szczęściu i osobistej pewności niż na poszukiwaniu uniwersalnej prawdy.
• Ten nurt myśli poszukuje pewności, biorąc za punkt odniesienia niezmienne prawa natury i kosmosu. W tym celu opracowywana jest też nowa fizyka i nowa etyka o charakterze naturalistycznym i kosmopolitycznym.
• Myśl naukowa koncentruje się ponadto na wiedzy stosowanej i specjalistycznej. Innymi słowy, filozofowie okresu hellenistycznego byli zainteresowani raczej rozwiązaniem konkretnych problemów niż uzyskaniem globalnego zrozumienia wszechświata.
• Pojawia się również nowy typ filozofii opartej na działaniu: filozofia jako terapia.
• W filozofii hellenistycznej zmienia się koncepcja rodzaju ludzkiego. Arystoteles pojmował je jako zwierzęta obywatelskie, ponieważ ich dobrobyt wiązał się z samowystarczalnością polis (miasta). Ale kiedy polis upadło, ludzie zaczęli postrzegać siebie jako zwierzęta społeczne, ponieważ teraz byli odpowiedzialni za swoje własne życiowe spełnienie, jako nieodłączne części ludzkości i natury.
• Ponieważ metafizyka zeszła na dalszy plan, filozof jest nie już tylko kimś, kto wie, ale także kimś, kto wie, jak żyć.
• Wraz z upadkiem myśli abstrakcyjnej filozofia zaczęła się dzielić na trzy specyficzne gałęzie: etykę, fizykę i logikę.

Szkoły filozofii hellenistycznej

Jak już powiedzieliśmy, filozofia hellenistyczna charakteryzuje się pojawianiem się różnych szkół, w których dochodzi do wielu wzajemnych wpływów, ale także wielu polemik. Przyjrzyjmy się niektórym z nich.

Cynizm

Cynizm był szkołą filozoficzną, która pojawiła się w IV wieku p.n.e. w starożytnej Grecji. Między innymi jego przedstawiciele twierdzili, że szczęście można znaleźć w prostym i harmonijnym współżyciu z naturą.

Z punktu widzenia cynizmu istoty ludzkie noszą w sobie to, czego potrzebują do szczęścia. Dlatego odrzucają bogactwa i wszelkie formy troski materialnej. Osoba o mniejszych potrzebach była więc najbardziej wolna i najszczęśliwsza.

Jego głównymi myślicielami byli:

• Antystenes,
• Diogenes z Synopy,
• Krates z Teb i jego żona Hipparchia,
• Menippus z Gadary
• a także Demetriusz Cynik.

Szkoła Cyrenajska

Założona w V wieku p.n.e. była nurtem skupiającym się na kwestiach etycznych. Dla Cyrenaików dobro w życiu utożsamiane jest z przyjemnością, choć należy przez to rozumieć przyjemność duchową.

Jeśli chodzi o swoją teorię poznania, Cyrenaicy twierdzili, że jest subiektywistyczna (właściwa dla jednostki) i sensualistyczna (uzyskiwana zmysłami).

Jej głównymi przedstawicielami byli:

• Arystyp,
• Ptolemeusz z Etiopii,
• Antypater Cyrenaik,
• Arystyp Młodszy,
• Teodor Ateista
• i Hegezjasz z Cyreny.

Epikureizm

Epikureizm był doktryną filozoficzną, która powstała w IV wieku p.n.e. w Grecji i Rzymie. Postulowała, że szczęście osiąga się poprzez inteligentne zaspokojenie przyjemności. Szczęście rozumiano jako brak bólu lub wszelkiego rodzaju dolegliwości (takich jak głód, napięcie seksualne, nuda).

Głównymi myślicielami tego ruchu byli:

• Epikur,
• Metrodor z Lampsakos,
• Hermarchus z Mityleny,
• Amafaniusz, Kacjusz,
• Zenon z Sydonu,
• Filodemus z Gadary,
• Lukrecjusz,
• Hadrian
• i Diogenes z Ojnoandy.

Stoicyzm

Stoicyzm był doktryną filozoficzną założoną w 311 p.n.e. Zakładał, że całą rzeczywistość należy badać w oparciu o trzy dyscypliny :

• Logika
• Fizyka
• Moralność

Jej głównymi przedstawicielami byli:

• Zenon z Kity,
• Aryston z Chios,
• Kleantes,
• Chryzyp z Soli,
• Zenon z Tarsu,
• Panecjusz z Rodos,
• Posidoniusz,
• Marek Tulliusz Cyceron,
• Epiktet,
• Seneka
• i Marek Aureliusz.

Sceptycyzm pyrroński

Pyrronizm, czyli filozoficzny sceptycyzm, został założony w III wieku p.n.e. przez Pyrrona. Zasadą tej szkoły było poddanie w wątpliwość wszystkiego, co można uznać za prawdziwe.

Jej celem było osiągnięcie ataraksji (bycie niewzruszonym umysłowo), co osiąga się przez epoche (zawieszenie sądu) w sprawach nieoczywistych (tj. w sprawach wiary).

Jego głównymi myślicielami byli:

• Pyrron,
• Tymon z Fliuntu,
• Enesidemus i
• Sekstus Empiryk.

Neoplatonizm

Neoplatonizm był natomiast doktryną filozoficzną, która dążyła do zjednoczenia filozofii Platona z filozofią Arystotelesa, Pitagorasa, Zenona z Kition i mistycyzmem Wschodu. Jego idee sięgały daleko do średniowiecza, a jego głównymi myślicielami byli:

• Plotyn,
• Porfir,
• Jamblich
• a także Hypatia z Aleksandrii.

Filozofia hellenistyczna w kontekście swoich czasów

Jak widzieliśmy, filozofia hellenistyczna powstała jako konsekwencja zmian politycznych i kulturowych, jakie zaszły w starożytnej Grecji po śmierci Aleksandra Wielkiego. Co więcej, nurt ten charakteryzuje się zerwaniem z filozoficzną tradycją Platona i Arystotelesa. Z tego powodu jest uważany za ruch myślowy z własnymi cechami definiującymi.