Chemioterapia - jakie są jej rodzaje?
Chemioterapia, jak z pewnością wiesz, jest jedną z najczęściej stosowanych metod leczenia nowotworów złośliwych. Obejmuje ona szeroką gamę leków, dlatego dostępnych jest wiele rodzajów chemioterapii. W tym artykule poznamy te najczęściej stosowane.
Celem tego typu leczenia jest zniszczenie komórek nowotworowych w celu osiągnięcia redukcji choroby. Nadal jednak nie ma rodzajów chemioterapii, które oddziałują tylko na komórki nowotworowe.
Oznacza to, że ta terapia uszkadza również wiele zdrowych struktur, powodując silnie negatywne skutki dla naszego zdrowia. Bardzo często jednak stanowi jedyne rozwiązanie.
W tym artykule postanowiliśmy przedstawić najczęściej stosowane warianty chemioterapii, oraz ich główne cechy charakterystyczne i wykorzystywane środki farmakologiczne podczas danego leczenia.
Chemioterapia – na jakich środkach farmakologicznych bazuje?
Choroby nowotworowe są częstą przyczyną śmiertelności w krajach rozwiniętych. W terapii nowotworów wykorzystuje się różne metody. Poznajmy te najczęściej pojawiające się.
Leki alkilujące
Leki alkilujące osiągają najwyższy poziom aktywności w fazie spoczynku komórki i nie są specyficzne dla cyklu komórkowego. Należą do grupy leków cytotoksycznych. Powodują uszkodzenia DNA w wyniku reakcji chemicznej.
Przykładowe leki w tej grupie to między innymi: busulfan, chlorambucyl, cyklofosfamid, ifosfamid, temozolomid. Stosuje się je między innymi w leczeniu nowotworów układu krwiotwórczego, oraz guzów litych, w tym mięsaków.
W chemioterapii stosowane są różne rodzaje tych leków, najczęstsze grupy wykorzystywane w leczeniu to:
- Pochodne iperytu azotowego: na przykład cyklofosfamid. Znajduje on bardzo szerokie zastosowanie jako składnik wielu programów wielolekowych stosowanych w licznych guzach litych, nowotworach układu chłonnego i białaczkach.
- Etylenoiminy (czyli azyrydyny): heksametylo-melamina jest jednym z nich. Jednak nie znalazły one szerokiego zastosowania i dziś wykorzystywana jest jedynie tiotepa.
- Hydrazyny i triazyny: m.in. altretamina i prokarbazyna, oraz dakarbazyna, która jest wykorzystywana w leczeniu czerniaka, mięsaków i chłoniaka Hodgkina.
- Pochodne nitrozomocznika: są one dość wyjątkowe w swoim działaniu. W przeciwieństwie do większości rodzajów chemioterapii mogą przekroczyć barierę krew-mózg, czyli membranę chroniącą mózg. Dlatego mogą być użyteczne w leczeniu guzów mózgu.
- Estry kwasu sulfonowego: wykorzystywane są między innymi leczeniu przewlekłej białaczki szpikowej.
Substancje pochodzenia roślinnego w terapii nowotworów
Zastosowanie w leczeniu tej choroby mają również substancje pochodzenia roślinnego, takie jak: alkaloidy barwinka, paklitaksel oraz pochodne kamptotecyny i podofilotoksyny.
Jest to rodzaj chemioterapii, która pochodzi z właściwości niektórych roślin. Alkaloidy barwinka są grupą związków naturalnych lub półsyntetycznych.
Można uzyskać je na przykład, alkaloidy Vinca z Vinca rosea lub inne z Catharanthus rosea. Zaliczają się do nich winblastyna i winkrystyna. Do tej grupy zaliczają się również taksany, których źródłem jest cyjanek pacyficzny.
Wszystkie roślinne leki wykorzystywane w chemioterapii alkaloidowej są w przeciwieństwie do powyższej grupy, specyficzne dla cyklu komórkowego. Oznacza to, że atakują komórki w zależności od fazy podziału, w której się znajdują.
Alkaloidy barwinka są powszechnie stosowane w terapii nowotworów, zarówno paliatywnej, jak i prowadzącej do wyleczenia.
Mogą być używane w kombinacji z innymi związkami, zwłaszcza że nie występuje oporność krzyżowa pomiędzy nimi a lekami alkilującymi DNA.
Rodzaj chemioterapii, która powinna zostać zastosowana, określa lekarz za zgodą pacjenta. Przy stosowaniu tych substancji pochodzenia roślinnego w terapii nowotworów mogą wiązać się pewne problemy. Przykładem niech będą skutki uboczne, takie jak mielosupresja i neurotoksyczność.
Chemioterapia i wykorzystanie antybiotyków
Jest to kolejny rodzaj chemioterapii, która pochodzi z substancji naturalnych. W tym przypadku, jego pochodzenie nie jest roślinne, ale jest syntetyzowane przez grzyb Stretomyces. Sposób ten liczy już ponad 50 lat.
Substancje te należą do leków przeciwnowotworowych cyklozależnych, fazowo-specyficznych i mają złożony mechanizm działania.
Działają na komórki nowotworowe w różnych stadiach cyklu komórkowego, ale nie w określonym czasie, jak to miało miejsce w przypadku poprzednich opisywanych tu środków. Przyjrzyjmy się niektórym z najczęstszych form antybiotyków.
- Antracykliny: takie jak doksorubicyna lub epirubicyna. Leki te mają długotrwałe działanie kardiotoksyczne.
- Chromomycyny: na przykład daktynomycyna.
- Mitomycyna.
- Bleomycyna, czyli antybiotyk glikopeptydowy otrzymywany ze szczepu Streptomyces verticillus.
Antymetabolity i chemioterapia
Najważniejszym praktycznym zastosowaniem antymetabolitów jest terapia nowotworów. Poprzez „antymetabolity” zwykle rozumie się właśnie leki do chemioterapii.
Antymetabolity są rodzajem chemioterapii bardzo podobnym do naturalnych cząsteczek znajdujących się w komórkach naszego organizmu. Tak więc, gdy są one włączone do metabolizmu komórkowego, przechodzą niezauważone i udaje się im zablokować podział komórek.
Antymetabolity są klasyfikowane w zależności od substancji, z którymi kolidują:
- Antagonista kwasu foliowego: Metotreksat.
- Antagoniści pirymidynowi: 5-fluorocyl lub capecitabina.
- Antagoniści puryny: 6-merkaptopuryna.
- Inhibitory deaminazy adenozynowej: kladrybina, fludarabina, nelarabina i pentostatyna.
Inhibitory topoizomerazy
Leki te zawdzięczają swoje działanie zdolności do zakłócania funkcjonowania enzymów topoizomerazy (zarówno I jak i II). Enzymy te są odpowiedzialne za manipulowanie strukturą DNA, która jest niezbędna do replikacji.
- Enzymy te są potrzebne do prawidłowej syntezy DNA oraz transkrypcji genów. Zahamowanie ich prawidłowego działania powoduje efekt przeciwnowotworowy.
- Leki z grupy antracyklin posiadają bardzo szerokie spektrum działania, obejmujące między innymi pośrednie uszkodzenia DNA poprzez reakcje z udziałem wolnych rodników.
Przykładami tych leków mogą być irinotecan lub etopozyd.
Przeczytaj też:
Inne leki przeciwnowotworowe
Jak wskazuje nazwa tej grupy, są to leki do chemioterapii, które nie należą do żadnej powyższej grupy, ponieważ są unikalne w swoim funkcjonowaniu. Wśród nich możemy znaleźć:
- Mitotan, najczęściej stosowane w leczeniu nowotworów nadnerczy.
- Asparaginaza i pegazparaza.
- Estramustyna, stosowany jako lek niszczący komórki nowotworowe poprzez hamowanie ich podziału w metafazie.
- Retinoidy.
Podsumowanie
Chemioterapia nie jest jedynym możliwym leczeniem nowotworów. Istnieje wiele innych rodzajów terapii onkologicznej, takich jak terapia ukierunkowana, immunoterapia czy terapia hormonalna.
Dzięki tym wszystkim środkom terapeutycznym poczyniono wielkie kroki w leczeniu nowotworów. Wciąż jest to choroba cywilizacyjne, która pochłania najwięcej żyć.
Wyzwanie, przed którym stoimy, jest jednak nadal ogromne. Niezwykle potrzebne są dalsze badania w tej dziedzinie terapeutycznej. Ostatecznym celem jest osiągnięcie typów chemioterapii, które są wysoce specyficzne, atakując komórki własne w niskim stopniu, ale skutecznie niszczące komórki nowotworów.
Nowinki w świecie nauki dotyczące nowotworów
Jak napisano w jednym z najważniejszych czasopism naukowych na świecie, w Science:
Pomimo wyraźnej poprawy w leczeniu, rak jest nadal przyczyną około 17% zgonów na świecie. Jedną z przyczyn jest brak wczesnej diagnozy – nowotwory wykryte wcześnie są znacznie bardziej uleczalne. Nie zmienia to jednak faktu, że nauka wciąż robi imponujące postępy na tym tle.
W ostatnich czasach dokonano swoistego przełomu w diagnostyce. Badacze stworzyli mały moduł, wszczepiany w komórki człowieka, który pozwoli śledzić postęp choroby, potencjalnie zmniejszając potrzebę wykonania biopsji tkanek.
Badacze zaobserwowali, że zanim złośliwe guzy rozprzestrzenią się z pierwotnej lokalizacji na inne części ciała, wykorzystują krążące cząsteczki guza, które hamują odpowiedź immunologiczną organizmu – strategię, która ułatwia rakowi przenikanie do odległych organów.
Wszystko to jest zasługą Lonnie Shea i jej zespołu badawczego z Uniwersytetu Michigan w Ann Arbor. Odkrycia tego typu pozwolą też na uzyskanie lepszych i mniej inwazyjnych sposobów walki z chorobą, innych niż chemioterapia.
Wszystkie cytowane źródła zostały gruntownie przeanalizowane przez nasz zespół w celu zapewnienia ich jakości, wiarygodności, aktualności i ważności. Bibliografia tego artykułu została uznana za wiarygodną i dokładną pod względem naukowym lub akademickim.
- Brandes AA, Bartolotti M, Tosoni A, Franceschi E. Nitrosoureas in the Management of Malignant Gliomas. Curr Neurol Neurosci Rep. 2016 Feb;16(2):13.
- Tiwari M. Antimetabolites: established cancer therapy. J Cancer Res Ther. 2012 Oct-Dec;8(4):510-9.
- Furue H. Chemotherapy cancer treatment during the past sixty years. Gan To Kagaku Ryoho. 2003 Oct;30(10):1404-11.
- Benedi J, Gómez M. Fármacos antineoplásicos (I). Farmacia Profesional. 2006;20(2):60-65.
- American Cancer Society. Cómo funcionan los medicamentos de quimioterapia. Cancer.org. 2019. Disponible en: https://www.cancer.org/es/tratamiento/tratamientos-y-efectos-secundarios/tipos-de-tratamiento/quimioterapia/como-funcionan-los-medicamentos-de-quimioterapia.html.