Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - Informacje!

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to choroba zakaźna wywołująca stan zapalny w mózgu.

Przejrzane i zatwierdzone przez: lekarz José Gerardo Rosciano Paganelli.

Napisany przez Equipo Editorial

Ostatnia aktualizacja: 16 czerwca, 2023

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to stan zapalny błon okalających centralny układ nerwowy, czyli opony mózgowo-rdzeniowe. Obecnie nie jest to choroba zbyt często spotykana, jednak warto dowiedzieć się o niej nieco więcej, by być w stanie jak najszybciej reagować na jej symptomy.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest chorobą zakaźną wywoływaną przez wirusy lub bakterie. W skrajnych przypadkach schorzenie to może prowadzić do poważnego uszkodzenia mózgu, a nawet do śmierci. Właśnie dlatego szybka diagnoza i rozpoczęcie leczenia jest tak ważne.

Jak działają opony mózgowo-rdzeniowe?

Wyobraź sobie przez chwilę, że Twój mózg jest swego rodzaju owocem. Owoc ten w swoim wnętrzu ma pestkę, a okala ją specjalny płyn. Płyn ten przemieszcza się w różnych kierunkach, aby zachować pestkę w dobrej kondycji. Teraz wyobraź sobie, że skórką, tudzież skorupką, tego owocu jest Twoja czaszka.

Z kolei pestką jest mózg. Pod skórą, czyli zewnętrzną warstwą owocu znajdują się trzy inne warstwy, przez które płyn może przepływać chroniąc pestkę.

Te pozostałe trzy warstwy to właśnie opony mózgowe, czyli trzy warstwy błony, które chronią mózg i rdzeń kręgowy, a także cały centralny układ nerwowy. Pamiętaj, że zarówno mózg, jak i rdzeń kręgowy to najbardziej chronione układy naszego ciała.

Opony mózgowe działają więc jak filtry chroniące centralny układ nerwowy przed działaniem niebezpiecznych mikroorganizmów chorobotwórczych. Płyn mózgowo-rdzeniowy pełni podobną funkcję ochronną.

Występowanie zapalenia opon mózgowych

W dzisiejszych czasach ogniska występowania zapalenia opon mózgowych to najczęściej obszary Afryki Subsaharyjskiej. Liczba zachorowań wzrasta w porze suchej.

Ostrzeżenia epidemiologiczne w tym regionie utrzymują się nawet przez 2-3 lata, ale zagrożenie ustępuje, gdy pojawiają się opady deszczu. Niestety z powodu niewystarczającego dostępu do leków śmiertelność jest niezwykle wysoka. Największe żniwo zapalanie opon mózgowych zebrało na tym obszarze w 1996 roku, prowadząc do ponad 25 tysięcy zgonów.

W krajach zachodnich bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych dotyka 3 osoby na 100 000. Z kolei wirusowe zapalenie opon mózgowych to 10 występowań na 100 000 osób.

Czynniki ryzyka

• pora sucha
• choroby zakaźne
• choroby immunosupresyjne
• zakażenia
• osłabienie odporności (zwłaszcza u dzieci)

Przyczyny zakażenia

Najczęściej zapalenie opon mózgowych jest konsekwencją innej infekcji, szczególnie wirusowej. Zdarzają się jednak także przypadki zapalenia opon mózgowych niezwiązane z wcześniejszymi zakażeniami.

1. Zakażenie wirusowe

Najczęściej zapalenie opon mózgowych ma związek z zakażeniami takimi wirusami jak:

• wirus HIV
• opryszczka
• enterowirus
• wirus Zachodniego Nilu (przenoszony przez komary)

2. Zakażenie bakteryjne

W zależności od wieku i stanu odporności każdej osoby istnieją różne czynniki ryzyka związane z infekcjami bakteryjnymi.

• noworodki (poniżej 3. miesiąca życia)
  • bakterie E Coli 
  • Streptococcus grupy B
• dzieci (powyżej 3. miesiąca życia)
  • dwoinka zapalenia opon mózgowych
  • dwoinka zapalenia płuc
  • pałeczki grypy
• osoby dorosłe 
  • dwoinka zapalenia opon mózgowych
  • dwoinka zapalenia płuc
  • Listeria monocytogenes

Jak objawia się zapalenie opon mózgowych?

Znajdują wówczas lukę w układzie odpornościowym, a następnie wnikają do płynu mózgowo-rdzeniowego.

W ten sposób dochodzi do rozwoju infekcji opon mózgowych. Do zakażenia może dojść też w bardziej bezpośredni sposób, na przykład w związku z uszkodzeniem czaszki, interwencji chirurgicznych, itp. Infekcja może rozprzestrzenić się także z łatwością z zatok przynosowych do płynu mózgowego.

Najpowszechniejsze objawy

• gorączka (szczególnie u noworodków i dzieci)
• dreszcze i drżenie
• mdłości i wymioty
• światłowstręt
• sztywność karku
• konwulsje
• ból głowy
• utrata świadomości

Objawy chorobowe nasilają się nagle, najczęściej wszystkie jednocześnie. W przypadku dzieci mogą towarzyszyć im także bardziej charakterystyczne objawy, takie jak zwiększona drażliwość czy senność.

Uszkodzenie mózgu

Obrzęk mózgu to rodzaj uszkodzenia wynikający ze stanu zapalnego. Prowadzi to do zwiększenia ciśnienia śródczaszkowego, a to z kolei ogranicza dopływ krwi do mózgu. Kiedy mózg jest niedotleniony, komórki mózgu zaczynają obumierać.

Jeśli leczenie zapalenia opon mózgowych nie zostanie wdrożone natychmiast, może to w konsekwencji prowadzić nawet do zgonu.

Diagnozowanie zapalenia opon mózgowych

Na podstawie występujących objawów można postawić tezę o zapaleniu opon mózgowych. Dokładna diagnoza jest jednak przedstawiana na podstawie badania nazywanego punkcją lędźwiową. Badanie to polega na pobraniu płynu mózgowo-rdzeniowego za pomocą specjalnej igły wbijanej w lędźwie.

Typy zapalenia opon mózgowych

Jak już wspomnieliśmy, zapalenie opon mózgowych możemy ze względów etiologicznych podzielić na dwa podstawowe typu:

• Zapalenie wirusowe: o wiele lepszych rokowaniach, nie wymaga często leczenia.
• Zapalenie bakteryjne: o wiele poważniejsze, wymagające hospitalizacji. W tym wypadku o wiele większe jest także ryzyko zgonu.

Ze względu na przebieg choroby można użyć także innej klasyfikacji na: zapalenie o przebiegu ostrym, podostrym lub chorobę przewlekłą. Ten rodzaj klasyfikacji jest jednak stosunkowo rzadko używany.

Leczenie

Pacjentom zmagającym się z zapaleniem opon mózgowych należy jak najszybciej podawać leki przeciwwirusowe lub antybiotyki. Aby zredukować stan zapalny i obrzęk mózgu, lekarze zalecają także często zażywanie kortykosteroidów, takich jak deksametazon. Stosowanie tego leku ogranicza ryzyko trwałego uszkodzenia mózgu.

Istnieje także kilka innych, bardziej ogólnych zaleceń. Należy zażywać leki przeciwgorączkowe, a także przyjmować dużo płynów. Odpowiednie leczenie rozpoczęte w porę pomaga uniknąć dalszych komplikacji, a także stanu zagrożenia życia.

Możliwe konsekwencje

Największa śmiertelność występuje w przypadku noworodków i osób dorosłych. Jest to około 20-30% przypadków. Najlepsze rokowania mają starsze dzieci – ryzyko zgonu jest o 2% niższe niż w innych grupach wiekowych. Do możliwych konsekwencji i komplikacji, oprócz stanu zagrożenia życia, można zaliczyć także:

• utratę słuchu
• epilepsję
• wodogłowie
• deficyt kognitywny

Zapobieganie

W chwili obecnej trwają badania nad stworzeniem szczepionki chroniącej dzieci przed zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych. Jak na razie nie jest to szczepienie obowiązkowe, musi być za to podane po dwóch pierwszych miesiącach życia.