Parmenides z Elei: filozofia i słynne cytaty

Parmenides z Elei jest jednym z najbardziej znanych filozofów przedsokratejskich. Jego idee i refleksje na temat Bytu miały ogromny wpływ na powstanie późniejszych teorii filozoficznych.

Parmenides z Elei był filozofem w starożytnej Grecji, uważanym za ojca zachodniej metafizyki, a także założyciela szkoły eleatycznej. Swoje główne przemyślenia i nauki pozostawił potomnym w jedynym dziele pisanym, wierszu zatytułowanym O naturze.

Ten wielki myśliciel uważał, że ruch, zmiana i różnorodność istniejących rzeczy są czystym pozorem. Według niego, istnieje tylko jedna wieczna rzeczywistość: Byt. Przyjrzyjmy się szczegółowo jego filozofii i najważniejszym poglądom.

Kim był Parmenides z Elei?

Parmenides był greckim filozofem, który urodził się między 530 p.n.e. a 515 p.n.e. w mieście Elea, greckiej kolonii w Magna Graecia (obecnie południowe Włochy). Niewiele wiadomo o życiu tego myśliciela, ponieważ mamy jedynie zapiski i historie jego uczniów, a później filozofów. Mówi się, że urodził się w zamożnej rodzinie i piastował stanowiska szlacheckie.

Tak więc od najmłodszych lat był zanurzony w życiu politycznym i uważa się, że piastował urząd polityczny w Elei. W rzeczywistości twierdzi się, że brał udział w ustanowieniu pierwszych praw miasta.

Przez całe życie Parmenides napisał tylko jeden utwór, poemat filozoficzny zatytułowany O naturze

Niektóre źródła podają, że swoją edukację jako filozof rozpoczął u Ksenofanesa, a następnie kontynuował u Aminiasza, pitagorejczyka, którego wybrał jako nauczyciela. Jednak inne odniesienia podają, że był uczniem Anaksymandra, jednego z najbardziej wpływowych filozofów natury.

Filozofia i twórczość Parmenidesa

Z zachowanych fragmentów jego wiersza wywnioskowano racjonalne podejście filozofii Parmenidesa. Wśród jego przemyśleń i wypowiedzi wyróżniają się następujące idee.

Byt wieczny i niepodzielny

Centralnym fundamentem filozofii Parmenidesa jest koncepcja Bytu, który jest wieczny, niezmienny i niepodzielny. Jego argumenty przemawiające za tym wnioskiem są następujące:

• Bytu nie można było stworzyć, bo jeśli by tak było, to przed jego stworzeniem byłby „niebytem”, to znaczy nie istniałby. A jeśli czegoś nie ma, to po prostu nie ma. Dlatego byt istniał od zawsze, jest wieczny.
• Byt w żaden sposób nie zmienia się ani nie przekształca, bo jeśli przeobraża się w coś innego, to już go nie ma, przestaje być, a więc staje się „niebytem” i jest to niemożliwe.
• Podział implikuje istnienie pustki, czyli „niebytu”. Dlatego konieczne jest, aby byt był niepodzielną, jedną jednością. Aby wyjaśnić to pojęcie, Parmenides odwołuje się do obrazu sfery, w której wszystkie przestrzenie składają się z tej samej rzeczy i mają tę samą wielkość. Byt jest więc pojmowany jako coś, czego nie można oddzielić i co jest równe sobie we wszystkich swoich obszarach.

Stanowisko to czyni go skrajnym przeciwnikiem myśli Heraklita, innego wielkiego filozofa przedsokratejskiego, który twierdził, że wszystko na świecie podlega ciągłym zmianom.

Sposoby dotarcia do wiedzy

Parmenides był jednym z pierwszych myślicieli, którzy zastanawiali się nad zdobywaniem wiedzy. Tak więc dla niego istnieją dwa sposoby:

• Droga prawdy (alétheia), którą osiąga się przez rozum i dotyczy tego, co naprawdę jest. W ten sposób prowadzi do prawdziwej wiedzy.
• Droga opinii (dóxa), oparta na złudzeniach generowanych przez zmysły i opiniach śmiertelników, prowadząca nas w ten sposób do fałszywej, zwodniczej wiedzy i akceptacji niebytu.

Dla Parmenidesa droga prawdy nieustannie dąży do odniesienia się do Bytu, do nazwania go i nadania mu niezbędnego znaczenia. Ponieważ dostęp do niej uzyskuje się przez rozum, uczony stwierdza, że myśl i rzeczywistość muszą współistnieć harmonijnie, bez żadnych sprzeczności czy sprzeciwów.

Prymat rozumu

Dla Parmenidesa rzeczywistość nie była poznawana zmysłami, ale rozumem. Bo kiedy wiedza zależy od zmysłów, możliwe jest tylko uzyskanie destabilizujących elementów odbijających się echem w świecie, który jest w ciągłej transformacji.

Tym samym rzeczywistość ukazana w wyniku percepcji nie istnieje, jest iluzją. Innymi słowy, to pozory rzeczywistości.

Ta myśl po latach doprowadziła Platona do stworzenia swojej filozoficznej doktryny o formach; a Arystotelesa do rozwoju swojej metafizyki. Dlatego wielu filozofów i filologów uważa Parmenidesa za twórcę zachodniej metafizyki.

Co więcej, niektórzy twierdzą, że Parmenides konkuruje z Arystotelesem o tytuł ojca logiki, ponieważ posługuje się argumentami dedukcyjnymi i formułuje logiczną zasadę tożsamości i niesprzeczności.

Kilka słynnych cytatów Parmenidesa z Elei

Na koniec przedstawiamy jedne z najlepszych cytatów, które pozostawił nam Parmenides z Elei:

• „Zmiana jest iluzją”.
• „Niech rozsądek sam decyduje”.
• „Nie możesz rozpoznać nieistnienia, nie możesz o tym mówić, ponieważ myśl i niebyt to to samo”.
• „Wszystko, co istnieje, zawsze istniało. Nic nie może powstać z niczego. A coś, co istnieje, również nie może stać się niczym”.
• „Możemy tylko mówić i myśleć o tym, co istnieje. A to, co istnieje, nie zostało stworzone i jest niezniszczalne, ponieważ jest całe, kompletne, niezmienne i ciągłe.”