Onkologiczne badania krwi - kiedy powinny być wykonywane?

Onkologiczne badania krwi wykonuje się w celu wykrycia obecności raka u pacjentów, u których zachodzi podejrzenie rozwijania się tej choroby.

Napisane i zweryfikowane przez lekarz Maryel Alvarado Nieto.

Ostatnia aktualizacja: 24 sierpnia, 2022

Onkologiczne badania krwi wykonuje się w przypadku podejrzenia występowania u pacjenta nowotworu. Jedną z głównych przyczyn śmierci na świecie jest rak. Z tego powodu podejmowane są próby opracowania sposobów jego wykrywania na wczesnych etapach. Wśród tych sposobów są onkologiczne badania krwi, zwane również markerami nowotworowymi.

Onkologiczne badania krwi, czyli marker nowotworowy

Termin marker nowotworowy w surowicy odnosi się do substancji, którą można rozpoznać w laboratorium za pomocą onkologicznego badania krwi. Nazwa sugeruje, że związki te są wytwarzane przez komórki nowotworowe, ale termin obejmuje również substancje pochodzące z normalnych komórek w obecności raka. Istnieją łagodne sytuacje, w których markery nowotworowe są podwyższone bez neoplazji.

Wykrywanie tych substancji za pomocą rutynowych badań krwi ma ogromne zalety:

• Potrzebna jest tylko jedna próbka krwi, więc jest to badanie nieinwazyjne.
• Badania onkologiczne krwi są niedrogie w porównaniu z innymi metodami badań przesiewowych.
• Wyniki są dostępne w krótkim czasie, co może przyspieszyć proces badania nowotworu.

Skuteczność onkologicznych badań krwi

Każdy test diagnostyczny jest wielokrotnie oceniany pod kątem skuteczności. Ogólnie testy są oceniane przy użyciu następujących terminów:

• Czułość: Zdolność testu do wykrywania osób chorych. Gdy czułość jest wysoka, normalny wynik prawie zawsze wyklucza diagnozę.
• Swoistość: Ocenia odsetek zdrowych osób, których test jest ujemny. Gdy specyficzność badania jest wysoka, pozytywny wynik jest w stanie potwierdzić chorobę.

Zobacz też: Rak piersi – czy można mu zapobiec?

Specyficzność i czułość onkologicznych badań krwi różni się w zależności od markera nowotworowego, a nawet rodzaju nowotworu. Niektóre ograniczenia do rozważenia są następujące:

• Nie wszystkie markery nowotworowe są specyficzne dla typu nowotworu.
• U niektórych pacjentów z rakiem wartości mieszczą się w granicach normy.
• Istnieją łagodne sytuacje, w których markery mogą być podwyższone, nie reprezentując przebiegu patologicznego.

Onkologiczne badania krwi – przydatność

Ze względu na ograniczenia obserwowane w markerach nowotworowych zlecanie tych badań i późniejsza interpretacja wyników stanowi zadanie przeszkolonego personelu. Podobnie konieczne jest dostosowanie odczytu do każdego pacjenta.

Jednak profesjonaliści pamiętają o tych trzech wskazówkach:

• Biorą pod uwagę stężenie w surowicy. Im wyższy wynik, tym większe prawdopodobieństwo obecności nowotworu.
• Wykluczają wszelkie patologie uważane za łagodne, które mogą mieć wpływ na zmieniony wynik.
• Wykonują kilka detekcji szeregowych, zamiast polegać na pojedynczej izolowanej wartości.

Obecnie nie ma markera nowotworowego, który służyłby jako ostateczna wskazówka do diagnozowania nowotworu. Mimo to jego wykrycie służy jako wstępne badanie w przypadku podejrzenia raka u danego pacjenta.

Jednym ze sposobów oceny skuteczności terapii po rozpoczęciu leczenia jest wykrycie markerów nowotworowych i porównanie ich z poprzednimi wartościami. Podobnie oznaczanie tych substancji w okresowych badaniach onkologicznych krwi służy do poszukiwania nawrotu nowotworu.

Onkologiczne badania krwi – główne markery

W praktyce klinicznej prośba o markery nowotworowe zależy od podejrzenia diagnostycznego konkretnego nowotworu. I chociaż we krwi jest wiele substancji, które można wykryć, poniżej wyjaśnimy najczęściej używane.

Antygen rakowo-płodowy (CEA)

Jest to glikoproteina pochodzenia płodowego, która jest podwyższona w raku jelita grubego i dlatego jest często wymagana jako monitor leczenia. Jednak może również wykazywać zwiększone wartości w czerniaku, chłoniaku, raku piersi, płuc, trzustki, żołądka, wątroby, nerki, pęcherza moczowego, tarczycy, szyjki macicy i jajnika.

Istnieją stany, w których to onkologiczne badanie krwi jest zmienione przy braku raka. Wśród tych podmiotów są:

• Zapalna choroba jelit
• Zapalenie trzustki
• Hepatopatie
• Palacze

Alfa-fetoproteina (AFP)

Jest to białko syntetyzowane w życiu płodowym, dlatego jego wartości szybko spadają po urodzeniu. To onkologiczne badanie krwi przydatne w wykrywaniu guzów germinalnych (jądra i jajnika) oraz w przypadku raka wątroby.

Z drugiej strony, ponieważ jest to białko syntetyzowane przez płód, wartości mogą być podwyższone u kobiet w ciąży. Podobnie istnieją nienowotworowe patologie wątroby, w których obserwuje się podwyższone wartości alfa-fetoproteiny.

To samo dzieje się w przypadkach przerzutów do wątroby.

Ludzka gonadotropina kosmówkowa (hCG)

Jest to glikoproteina składająca się z dwóch podjednostek: alfa i beta. Ta pierwsza ma podobną budowę do podjednostek alfa kilku hormonów, dlatego często wymagane jest również wykrycie frakcji beta-hCG.

Jest to onkologiczne badanie krwi przydatne w nowotworach zarodkowych, takich jak rak kosmówkowy, ale także w ciążowej chorobie trofoblastycznej i ciążach pozamacicznych.

Swoisty antygen prostaty (PSA)

PSA jest enzymem zaangażowanym w płodność mężczyzn, ponieważ odgrywa ważną rolę w płynie nasiennym. Jest produkowany przez komórki nabłonkowe, które znajdują się w prostacie. Obejmuje to zarówno normalne komórki, jak i te wykazujące różne stopnie hiperplazji, a nawet raka.

Ze względu na tę zmienność jego wartość może być podwyższona w przypadku braku nowotworu. Podobnie wynik mieszczący się w granicach normy nie jest wystarczający do wykluczenia zmiany nowotworowej. Jest jednak bardzo przydatnym markerem we wczesnym wykrywaniu raka prostaty, zwłaszcza w połączeniu z badaniem palcowym odbytnicy. Jest to niezbędne badanie do okresowej obserwacji pacjentów w remisji.

CA 125

Jest to antygen stosowany w wykrywaniu guzów jajnika. Jednak jest również podwyższony w innych nowotworach (trzustki, żołądka, pęcherza, okrężnicy, płuc i piersi). Z drugiej strony istnieją pewne warunki, w których CA 125 może mieć zwiększone wartości. Są to na przykład:

• Zapalenie narządów miednicy mniejszej
• Torbiele jajników
• Endometrioza
• Ciąża
• Hepatopatie
• Zapalenie trzustki

CA 19-9

Antygen ten jest podwyższony w nowotworach trzustki i dróg żółciowych. Jednak CA 19-9 może być podwyższony w innych typach raka i innych procesach nienowotworowych.

Więcej substancji przydatnych jako markery nowotworowe

Wśród innych substancji wykorzystywanych jako markery nowotworowe można wymienić:

• CA 50
• CA 27.29
• Fosfataza alkaliczna
• Beta-2-mikroglobulina (B2M)
• Dehydrogenaza mleczanowa (LDH)
• Enolaza swoista dla neuronu (NSE)
• Onkoproteina C-erb B2 lub Her-2-neu
• Antygen raka płaskonabłonkowego (SCC)

Sytuacje, w których lekarze żądają markerów nowotworowych

Chociaż onkologiczne badania krwi są arsenałem stworzonym do wczesnego wykrywania różnych typów nowotworów, nie wykazały one przydatności w badaniach przesiewowych populacji bez czynników ryzyka lub podejrzeń diagnostycznych. Dlatego uważa się, że ich stosowanie jako protokołów badań przesiewowych dla wszystkich jest niepraktyczne.

Są jednak bardzo przydatne w diagnostyce raka u pacjentów, u których istnieje już podejrzenie nowotworu. Podobnie największa korzyść wykazana przez większość z nich polega na obserwacji pacjentów.

Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że umożliwiają ocenę skuteczności zastosowanych zabiegów. Ponadto ich okresowe stosowanie pozwala na wczesne wykrywanie nawracających przypadków raka.