Ogólny zespół adaptacyjny, czyli nasza reakcja na stres

Gdy jesteśmy w stresie, nasz organizm reaguje bardzo konkretnie. Czym jest ogólny zespół adaptacyjny i dlaczego ciągły stres nam szkodzi?

Ogólny zespół adaptacyjny tłumaczy jak reaguje nasz organizm w stresującej sytuacji. Ta wprowadzona przez fizjologa Hansa Selye w 1936 roku teoria opisuje procesy fizjologiczne, jakie w nas zachodzą, gdy czujemy się przytłoczeni, a okoliczności wymykają się nam spod kontroli.

Nerwowość, ból brzucha, martwienie się, poczucie pobudzenia, migreny…Większość z nas zna objawy stresu. Jednak chociaż znamy jego konsekwencje, zapominamy o przyczynach i mechanizmach nim kierujących. Chociaż stres jest normalną odpowiedzią fizjologiczną, żyjemy w świecie, gdzie staje się on powodem cierpienia.

Nasze społeczeństwo normalizuje stres i niepokój, a ich brak utożsamia z niedostatecznym poziomem wysiłku w pracy i życiu codziennym. Takie podejście ma szkodliwe skutki dla zdrowia. Przyjrzyjmy się zespołowi adaptacyjnemu i reakcji naszego organizmu na stres.

Ogólny zespół adaptacyjny: definicja i fazy

Wyobraźmy sobie, że zaczynamy nową pracę. Po kilku tygodniach dostrzegamy, że atmosfera jest męcząca, co odbiera nam chęci i motywację. Wyczerpanie psychiczne jest oczywiste.

Wpisuje się w to w teorię Hansa Selye. Ogólny zespół adaptacyjny opisuje naturalną odpowiedź organizmu na sytuacje stresowe.

Doświadczenie to jest normalne – musimy przystosowywać się do wymagań otoczenia. Jednak gdy okoliczności przerastają naszą zdolność kontroli i utrzymują się przez dłuższy czas, dochodzi do negatywnych konsekwencji.

Warto zwrócić uwagę na pewien ważny aspekt: to uniwersalne reakcje. Doktor Selye przeprowadził serię eksperymentów na szczurach na Uniwersytecie McGill w Montrealu, poddając je działaniu stresorów w celu sprawdzenia ich reakcji.

Rezultaty były zawsze takie same. Następnie przeszedł do badania ludzi, by potwierdzić, że adaptacja przebiega w trzech fazach. Przyjrzyjmy się temu bliżej.

1. Faza zaalarmowania i szoku

Obecnie model Selye wciąż jest aktualny. Badania takie jak to przeprowadzone przez uniwersytet w Wirginii Zachodniej w USA miały na celu podważenie tego modelu, co doprowadziło do ciekawych wniosków.

Przykład sportu dobrze ilustruje podział na fazy. Wyobraźmy sobie mecz tenisa, piłki nożnej lub walkę karate. Przykład może stanowić też początek nowej pracy. Nasze ciało reaguje w następujący sposób:

• Pobudzenie i tachykardia.
• Poczucie niemocy.
• Wobec zagrażającego bodźca nadnercza uwalniają kortyzol, hormon stresu.

Jeśli w tej pierwszej fazie uda się przejąć kontrolę nad stresem, adaptacja dobiega końca. Przechodzimy do kolejnego etapu.

2. Faza oporu

Gdy stresor utrzymuje się w otoczeniu przez dłuższy czas i nie udało nam się do niego przystosować, przechodzimy w fazę oporu. Na tym etapie poziom pobudzenia nie jest już tak wysoki, ale objawy fizjologiczne wciąż są obecne. Przyjrzyjmy się temu bliżej.

• Opór definiowany jest jako niezdolność do przeciwstawienie się, zaakceptowania lub zareagowania na to, co nas przerasta, martwi lub alarmuje. Strach utrzymuje się, chociaż nie doświadczamy już tachykardii i silnego pobudzenia. Niepewność i złe samopoczucie jednak trwają, gdyż nie jesteśmy w stanie się przystosować.
• Kortyzol nadal jest uwalniany przez nasz organizm, co prowadzi do uczucia zmęczenia, wahań nastroju, drażliwości i problemów z koncentracją.

Jeśli na tym etapie nie uda nam się przystosować do sytuacji, wchodzimy w bardziej problematyczną fazę.

3. Faza wyczerpania

Jak tłumaczy doktor M. Carmen Ocaña Méndez duża część populacji trwa w fazie wyczerpania.

Innymi słowy, żyjemy w ciągłym stresie, gdyż nie jesteśmy w stanie stawić czoła stresorom w naszym otoczeniu.

• Gdy miesiącami trwamy w takim stanie, wyczerpują się nasze zasoby fizyczne i psychiczne.
• Ryzyko rozwinięcia się pewnych chorób wzrasta. Najczęściej pojawiają się: nadciśnienie, problemy z układem trawiennym, bezsenność, bóle mięśni, migreny i nudności.
• Należy także mieć na uwadze pewien aspekt: przewlekły stres przekształca się w zaburzenia lękowe.

Znaczenie zarządzania stresem

Ogólny zespół adaptacyjny zwraca naszą uwagę na znaczenie szybkiego reagowania na stres, by uniknąć fazy wyczerpania. Nieleczony stres przechodzi bowiem w stan przewlekły i prowadzi do chorób.

Nie zapominajmy o tym, że zarządzanie takimi stanami jest nie tylko możliwe, ale potrzebne. Wszyscy mamy zasoby, by sobie z tym radzić (Lazarus, 1980). Oto niektóre ze strategii:

• Rozpoznanie stresorów.
• Szukanie rozwiązań problemów. Unikanie sytuacji, które prowadzą do niekontrolowanego pogłębiania się problemów.
• Zarządzanie emocjami. Musimy uczyć się je kontrolować.
• Wyznaczanie celów zorientowanych na poprawę sytuacji.
• Prowadzenie zdrowego stylu życia, praktyka technik relaksacyjnych i oddechowych.

Nie mniej ważne jest zwracanie się po pomoc, gdy jej potrzebujemy. Wsparcie specjalistów umożliwi nam uniknięcie negatywnych konsekwencji stresu.