Niepełnosprawność intelektualna: stopnie, cechy i terapie

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Elena Sanz.

Ostatnia aktualizacja: 24 sierpnia, 2022

Niepełnosprawność intelektualna sprawia, że u ludzi mogą występować różne stopnie upośledzenia. Czytając dzisiejszy artykuł poznasz główne objawy i dostępne terapie.

Niepełnosprawność intelektualna była określana na przestrzeni lat na wiele sposobów. To zaburzenia neurorozwojowe, które objawia się funkcjonowaniem poznawczym na poziomie niższym od przeciętnego. Wywiera również wpływ na inne obszary życia, takie jak związki społeczne oraz umiejętność funkcjonowania w środowisku.

Istnieją różne poziomy niepełnosprawności intelektualnej. Z tego powodu prawdziwy wpływ, jaki wywiera na życie danej osoby, determinują trudności z wykonywaniem podstawowych umiejętności adaptacyjnych, takich jak czytanie, pisanie, organizacja, odnoszenie się do innych oraz troszczenie się o siebie każdego dnia.

W jaki sposób profesjonaliści mierzą umiejętności poznawcze danej osoby?

Niepełnosprawność intelektualna jest zazwyczaj mierzona za pomocą standaryzowanych testów, takich jak Skala inteligencji Wechslera dla dzieci w piątek edycji ( WISC-V ). Takie testy dają wynik, który wskazuje na IQ danej osoby. Innymi słowy, stosunek wieku mentalnego do wieku chronologicznego (fizycznego).

Eksperci szacują, że średnia dla populacji wynosi około 100, co oznacza, że dwa standardowe odchyły poniżej średniej (IQ poniżej 70) wskazują na występowanie niepełnosprawności intelektualnej.

Jednak chociaż niepełnosprawność intelektualna jest obecna od momentu narodzin lub od wczesnego dzieciństwa, to u wielu dzieci widoczne objawy pojawiają się dopiero w wieku przedszkolnym. Wczesną diagnozę pomagają postawić badania prenatalne i rutynowe badania rozwojowe przeprowadzane przez pediatrów.

Powiązane objawy

Niepełnosprawność intelektualną charakteryzują inne objawy poza IQ. Oto oznaki, które wskazują na niewłaściwy rozwój dziecka:

• Przede wszystkim trudności z osiąganiem głównych etapów rozwoju. Na przykład dziecko może potrzebować więcej czasu, żeby zacząć siadać, raczkować lub chodzić.
• Opóźnienia w akwizycji języka i werbalnej ekspresji.
• Problemy z pamięcią.
• Brak umiejętności postrzegania konsekwencji swoich działań.
• Trudności z uczeniem się, myśleniem logicznym i rozwiązywaniem problemów.
• Trudności ze zrozumieniem zasad społecznych oraz kontaktami z innymi ludźmi.
• I w końcu brak umiejętności niezależnego funkcjonowania w zakresie codziennych zadań.

Główne przyczyny

Chociaż niepełnosprawność intelektualna może mieś wiele przyczyn, to dokładane pochodzenie tego zaburzenia udaje się ustalić zaledwie w 25% przypadków. Do głównych czynników zaliczamy zaburzenia w chromosomach (na przykład w zespole Downa) oraz odziedziczone zaburzenia.

Możliwe przyczyny obejmują problemy w trakcie ciąży, takie jak stan przedrzucawkowy lub stosowanie alkoholu czy używek przez matkę. Poza tym ryzyko wystąpienia zaburzeń zwiększają infekcje, niedożywienie matki i dziecka, ciężkie urazy głowy lub znaczące zaniedbanie emocjonalne dziecka.

Niepełnosprawność intelektualna i jej poziomy

Jak już wspomnieliśmy wcześniej, zaburzenia tego rodzaju mogą mieć kilka poziomów natężenia. Eksperci wyróżniają cztery poziomu niepełnosprawności intelektualnej, bazujące na IQ dotkniętej nimi osoby oraz jej autonomii:

Łagodna

Większość osób z niepełnosprawnością intelektualną znajduje się w tym przedziale. Ich poziom IQ wynosi od 50 do 70.

Chociaż ich umiejętności poznawcze i uczenia się są w pewnym stopniu ograniczone, to zazwyczaj są w stanie dostosować się do systemu edukacyjnego oraz być aktywnymi zawodowo. Większość z nich posiada właściwe umiejętności społeczne i potrzebują jedynie okazjonalnej pomocy, aby funkcjonować w swoim środowisku.

Umiarkowana

IQ takich osób wynosi od 35 do 50, co przekłada się na większe trudności poznawcze, zwłaszcza w przypadku przetwarzania złożonych koncepcji. Mogą wyćwiczyć swoje umiejętności i wykonywać pod nadzorem zawody wymagające niewielkich umiejętności.

Są również w stanie nawiązywać kontakty społeczne, chociaż ich umiejętności komunikacyjne są ograniczone. Co więcej, są nawet w stanie podróżować samodzielnie do znanych miejsc, ale mogą wymagać pomocy w kontekstach społecznych.

Ciężka

IQ mieszczące się w przedziale od 20 do 35 sprawia, że osoby z ciężką niepełnosprawnością intelektualną wymagają często ciągłego nadzoru oraz wsparcia. Ich akwizycja języka jest opóźniona i ograniczona.

Mogą nauczyć się czytać określone słowa i rozumieć prostą komunikację społeczną. Poza tym mogą z pomocą i uwagą wykonywać proste zadania. Jednak nie są zbyt niezależne.

Głęboka

Głęboka niepełnosprawność intelektualna dotyczy jedynie 1-2% przypadków. Takie osoby mają często głębokie trudności poznawcze, społeczne i praktyczne oraz inne związane z nimi niepełnosprawności. Jednak mogą nawiązywać relacje z osobami, które znają i kierować swoim codziennym życiem, jeśli tylko mają wystarczająco dużo wsparcia.

Dostępne terapie

Terapie polegają głównie na pomaganiu osobom dotkniętym niepełnosprawnością intelektualną w osiągnięciu ich pełnego potencjału edukacyjnego, społecznego oraz praktycznego.

Wielodyscyplinarny zespół złożony z różnych profesjonalistów, w tym lekarzy, psychologów, terapeutów mowy oraz terapeutów zawodowych, tworzą zindywidualizowany program. Bazuje ona zarówno na siłach, jak i słabościach, oraz odnosi się do potrzeb pacjenta i jego rodziny.

W jaki sposób zmniejszyć ryzyko wystąpienia niepełnosprawności intelektualnej?

Prewencja powinna zaczynać się jeszcze przed zajściem w ciążę, zapewniając właściwą opiekę prenatalną, w tym przyjmowanie kwasu foliowego i dokonywanie odpowiednich szczepień.

Kobiety w ciąży muszą unikać niedożywienia, spożycia alkoholu i tytoniu oraz wystawiania się na działanie toksycznych czynników środowiskowych.

Poza tym właściwa opieka medyczna podczas porodu pomaga zmniejszyć ryzyko wystąpienia komplikacji. Po porodzie należy zadbać o właściwy sposób o dziecko, co oznacza, że należy spełnić jego potrzeby fizyczne i emocjonalne. Ale należy mieć świadomość, że nie można wykluczyć ryzyka.

Znaczenie wsparcia rodziny i profesjonalistów

Niepełnosprawność intelektualna utrudnia życie nie z powodu niskiego IQ danej osoby, ale raczej z powodu braku wsparcia. Przyjmowanie właściwych leków, stosowanie terapii lub dostosowywanie podstawy programowej odgrywają ważną rolę, ponieważ pomagają pacjentowi rozwijać się i cieszyć się lepszą jakością życia.

Poza tym kluczową rolę odgrywa wsparcie rodziny, dzięki któremu takie osoby są w stanie nawiązywać właściwe relacje ze swoim otoczeniem. Należy zapewnić im praktyczne i funkcjonalne narzędzia, które pomogą im rozwinąć pełen potencjał. Istotne jest również jak największe wsparcie rodziny.