Czym jest estetyka w filozofii i czego nas uczy?

Estetyka to dyscyplina filozoficzna zajmująca się badaniem pojęcia piękna i jego percepcji. Co jest piękne, a co brzydkie? Estetyka szuka odpowiedzi.

Napisane i zweryfikowane przez filozof Maria Alejandra Morgado Cusati.

Ostatnia aktualizacja: 26 września, 2022

Estetyka to dział filozofii badający naturę i postrzeganie piękna. Jest więc ściśle związany ze sztuką.

W tym sensie dyscyplina ta nie tylko pyta o to, co jest piękne. Bada także doświadczenia i osądy estetyczne, które powstają w nas, gdy postrzegamy przedmiot lub obiekt. Równie dobrze może to być natura, inni ludzie lub dzieło stworzone przez człowieka. To pozwala nam kategoryzować coś jako atrakcyjne, brzydkie, wysublimowane, eleganckie itp.

Innymi słowy, jednym z głównych celów estetyki jest badanie doświadczeń i osądów, które spotykają nas w życiu codziennym, kiedy postrzegamy świat. Estetyka próbuje odpowiedzieć, dlaczego niektóre przedmioty są dla nas atrakcyjne, a inne nie.

Co więcej, to, co może podobać się jednej osobie, niekoniecznie musi podobać się innej. Nawet jeśli cofniemy się nieco w czasie, zobaczymy, jak ruchy artystyczne interpretowały ideał piękna charakterystyczny dla ich epoki. Dlatego subiektywność i względność uznawania czegoś za estetycznie piękne, to jeden z wielkich tematów w tej dyscyplinie.

Historia estetyki jako dyscypliny filozofii

Estetyka jako dyscyplina naukowa powstała w XVIII wieku z inicjatywy niemieckiego filozofa Aleksandra Gottlieba Baumgartena. Ukuł ten termin w swojej pracy Refleksje filozoficzne nad wierszem (1735). Opisuje w niej estetykę jako naukę o zmysłowości, a także o relacjach, jakie istnieją między sztuką a pięknem.

Nie oznacza to jednak, że filozofowie poprzedzający Baumgartena nie poświęcili uwagi temu tematowi. W rzeczywistości koncepcja ta ma zastosowanie do badań, które wcześni myśliciele rozpoczęli wokół piękna.

Starożytna Grecja

W starożytnej Grecji Platon teoretyzował na temat piękna i sztuki w dziełach takich jak Bankiet i Republika. W tych pracach stwierdził, że piękno jest wieczną, nieuchwytną i niezmienną ideą, którą można zrozumieć tylko z duszy i która znajduje odzwierciedlenie w zdolności człowieka do tworzenia przedmiotów.

Z drugiej strony Arystoteles robił to samo w dziełach takich jak Sztuka poetycka czy Retoryka i polityka. Porzucił jednak platoński idealizm, by skupić się na podejściu materialnym. W ten sposób zapewniał, że to, co uważane jest za piękne, powinno mieć symetryczną i uporządkowaną kompozycję.

Średniowiecze

Z kolei w średniowieczu estetyka kojarzyła się ze sztuką religijną, więc jej funkcja ograniczała się do objaśniania objawień chrześcijańskich. W tym okresie filozofowie, tacy jak św. Augustyn z Hippony i św. Tomasz z Akwinu, zastanawiali się nad pięknem.

Na przykład dla św. Augustyna piękno składało się z harmonii elementów, które miały sprawiać, że piękno fizyczne jest boskie. Natomiast u św. Tomasza przedmiot eksponowany jest poprzez formę (istotę), a podmiot może dostrzec jego piękno poprzez zmysłowość.

Epoka Nowoczesna

Teraz, po tym, jak Baumgarten formalnie stworzył estetykę jako dyscyplinę, pojawiło się wielu filozofów, którzy zajęli się tym tematem. Jednym z najbardziej rozpoznawalnych był Immanuel Kant, który skupił się na subiektywności uczuć dotyczących tego, co uważane jest za piękne.

Kant uważał, że piękna nie da się zmierzyć, bo wywodzi się z uczucia. Dlatego jest naładowane subiektywizmem. Dlatego filozof zaproponował termin estetyka transcendentalna.

Innymi słowy, u Kanta wrażliwość jest uwarunkowana szeregiem wcześniejszych doświadczeń, które pomagają nam określić estetykę i piękno przedmiotów.

Epoka Współczesna

Wreszcie w epoce nowożytnej pojawiły się różne sposoby interpretacji znaczenia estetyki, jej wrażliwości i reprezentacji. W rzeczywistości pojawiło się to, co znane jest jako antyestetyka, która sugeruje odrzucenie ugruntowanej estetyki, rozumianej jako moda lub osobisty wizerunek.

W tym przypadku sztuka współczesna zakłada, że tak naprawdę ważne nie jest to, co czuje autor, ale to, co sprawia, że odbiorca jego dzieła coś odczuwa. Nie szuka pogodnego czy malowniczego piękna, ale także nieprzyjemnego czy melancholijnego, by wywołać u widzów niepokój lub inne intensywne doznania.

Idea piękna na przestrzeni dziejów

Pojęcie piękna zmienia się między jedną epoką a drugą. Z tego powodu to, co dzisiaj uważamy za atrakcyjne lub piękne, nie było takie w innych czasach i może nie być takie za kilkadziesiąt lat.

Teraz, aby zrozumieć, jak zmieniała się koncepcja piękna, przyjrzyjmy się ogólnej ewolucji tego pojęcia:

• Estetyka w filozofii klasycznej: Dla starożytnej Grecji i Cesarstwa Rzymskiego piękno, dobro i prawda odpowiadały jednej rzeczy, a jej natura była związana z miarą, harmonią, sprawiedliwością i adekwatnością do ideału tamtych czasów.
• Estetyka średniowieczna: W średniowieczu pojęcie piękna wiązało się z podstawowymi wartościami chrześcijańskimi: wiarą w Boga, poświęceniem, pasją i czystością. Dlatego piękno moralne miało większą wagę niż wygląd.
• Estetyka współczesna: Renesans zerwał ze schematem chrześcijańskim i potwierdził klasyczne refleksje w ramach idei humanizmu i Oświecenia. W tym okresie ideę piękna przypisywano temu, co planowane, uporządkowane, symetryczne i harmonijne.
• Estetyka współczesna: W tej epoce idea piękna jest związana ze sztuką abstrakcyjną, pięknem konceptualnym i pięknem znaczenia rzeczy, a nie wypełnianiem kanonu, który rozróżnia estetykę i przyziemność. Nawet to, co okropne, codzienne i niezrozumiałe, może uchodzić za wzór piękna.

Końcowe przemyślenia

Estetyka to dyscyplina filozofii, która zajmuje się naturą piękna i elementami, które ingerują w naszą wrażliwość, kiedy klasyfikujemy coś jako piękne, brzydkie, atrakcyjne, nieprzyjemne itp.

Dlatego nauka ta kwestionuje, czym jest samo piękno i zastanawia się, czy ta jakość istnieje w sposób obiektywny, czy też jest całkowicie subiektywnym odczuciem.