Anaksagoras: dokonania filozofa i 15 słynnych cytatów

Anaksagoras jest jednym z najbardziej znanych myślicieli przedsokratejskich. Jego filozofia polegała na naukowym wyjaśnianiu pochodzenia i praw wszechświata.

Napisane i zweryfikowane przez filozof Maria Alejandra Morgado Cusati.

Ostatnia aktualizacja: 12 grudnia, 2022

Anaksagoras (500 p.n.e. – 428 p.n.e.) jest jednym z najbardziej znanych przedsokratejskich filozofów przyrody. Urodził się w Klazomenaj (na terenie dzisiejszej Turcji), choć przez około 30 lat mieszkał i nauczał w Atenach.

Do jego uczniów należeli Perykles, Archelaus, Protagoras z Abdery, Tukidydes i Eurypides. Uważa się, że byli wśród nich także Demokryt i Sokrates.

Anaksagoras promował badanie natury za pomocą doświadczenia, pamięci i techniki. Został jednak oskarżony o świętokradztwo i skazany na śmierć po tym, jak zasugerował, że Słońce jest masą rozgrzanego do czerwoności żelaza, a Księżyc jest skałą odbijającą światło słoneczne.

Zdołał jednak się uniknąć kary, udając się na wygnanie i osiedlając się w Lampsakos, gdzie podobno umarł z głodu. Rzućmy okiem na jego dorobek i niektóre z jego najbardziej znanych cytatów.

Dorobek i myśli Anaksagorasa

Jednym z najważniejszych dokonań Anaksagorasa jest racjonalne wyjaśnienie zaćmień Słońca i Księżyca,  oddychania ryb, a także badania anatomii mózgu.

Z drugiej strony, nieliczne fragmenty, które pozostały z jego pracy O naturze, pokazują, jak ten wielki myśliciel próbował wyjaśnić wielość przedmiotów na świecie.

W tym dziele Anaksagoras twierdził, że wszystkie rzeczy powstają z cząstek elementarnych, które nazwał nasionami (po grecku spermata). Spekulował, że różnica między rzeczami tkwi w ich składzie. Ponadto wierzył, że wszystko w świecie fizycznym zawiera część wszystkiego innego.

Do tej ostatniej refleksji doszedł obserwując żywienie zwierząt, gdzie spożywane przez nie pokarmy są następnie przekształcane w kości, sierść, mięso itp. Założył więc, że muszą one zawierać całe mnóstwo składników.

Zakładał dalej, że te części nie są oddzielne, a wręcz przeciwnie, wszystko jest ze sobą pomieszane (z wyjątkiem inteligencji, bo ta była czysta i niezmieszana). Później Arystoteles przyjął tę ideę cząstek i nazwał je homeomerami (części podobne).

Nous jako zasada kosmosu

Wielkim wkładem Anaksagorasa do myśli filozoficznej było wprowadzenie pojęcia nous (inteligencja) do wyjaśnienia wszechświata jako siły napędowej, która porusza wszystko, co istnieje. Jest więc ponad wszystkim, nieskończona i autonomiczna, i nie może być z niczym pomieszana.

Co więcej, Anaksagoras włącza tę koncepcję do wyjaśniania rzeczywistości, stwierdzając, że jest to niezwykle subtelny przepływ, który przenika przez materię i ożywia ją swoim ruchem. Jednak nous przenika pewne rzeczy, a inne nie. W ten sposób ten wielki myśliciel wyjaśnia istnienie obiektów ożywionych i bezwładnych.

Później Platon poparł twierdzenie, że nous jest przyczyną wszystkiego i prowadzi do porządku i harmonii. Nie zgadzał się jednak z poszukiwaniem przyczyn materialnych podejmowanych przez Anaksagorasa.

Monoteizm

Według rzymskiego polityka i filozofa Marka Tulliusza Cycerona, Anaksagoras był pierwszym filozofem, który stwierdził, że wszechświat został zaprojektowany przez racjonalną moc nieskończonego umysłu. Z tego powodu Wilhelm Dilthey uważał go za twórcę monoteizmu w Europie.

15 słynnych cytatów Anaksagorasa

Aby mieć pełniejszy obraz myśli Anaksagorasa, poznaj jego najsłynniejsze cytaty:

1. „Jeśli oszukasz mnie raz, wstydź się; jeśli oszukasz mnie dwa razy, ja się wstydzę”.
2. „Inteligencja zna wszystko i uporządkowała wszystko, co ma być i to, co było, i to, co jest teraz, i to, czego nie ma”.
3. „Inteligencja jest najczystszą ze wszystkich rzeczy. Ma całkowitą wiedzę o wszystkim i jest ostateczną siłą”.
4. „Ruch określa, co jest żywe”.
5. „Wszystkie rzeczy uczestniczą we wszystkim, podczas gdy inteligencja jest nieskończona, rządzi się sama i nie miesza się z niczym”.
6. „Należy przypuszczać, że we wszystkim, co jest połączone, jest wiele rzeczy wszelkiego rodzaju i zalążków wszystkich rzeczy, które mają różne formy, różne kolory i smaki”.
7. „Wszystko ma naturalne wytłumaczenie. Księżyc nie jest bogiem, ale wielką skałą, a słońce gorącą skałą”.
8. „Ludzie żyliby niewiarygodnie spokojnie, gdyby te dwa słowa – moje i twoje – zostały usunięte”.
9. „Nauka wyrządza tyle samo szkody tym, którzy nie wiedzą, jak z niej korzystać, co pozostałym”.
10. „Duch rządzi wszechświatem”.
11. „ Człowiek jest inteligentny, ponieważ ma ręce”.
12. „Nic się nie rodzi i nic nie ginie. Życie jest gromadzeniem, śmierć rozdzieleniem”.
13. „Kiedy głos wroga oskarża, milczenie przyjaciela potępia”.
14. „Pozory są wizją niewidzialnego”.
15. „Słońce daje księżycowi jasność”.

Pomysłowy i myślący przyszłościowo filozof

Anaksagoras był myślicielem, który zastanawiał się nad pochodzeniem i prawami rządzącymi wszystkim, co istnieje. Jego refleksje na temat zjawisk fizycznych, takich jak zaćmienia czy odbicie słońca na Księżycu, pokazują jego wielką pomysłowość. Wyprzedzał swoją epokę.