Psychoanaliza: czym jest i jak działa?

Psychoanaliza koncentruje się na ludzkiej podświadomości. Czy to nauka? Jak funkcjonuje ta teoria? Przeczytaj i dowiedz się więcej.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Andrés Carrillo.

Ostatnia aktualizacja: 11 sierpnia, 2022

Psychoanaliza koncentruje się na ludzkiej podświadomości. Czy to nauka? Jak funkcjonuje ta teoria? Przeczytaj i dowiedz się więcej.

Psychologia to przodek psychoanalizy. Do dzisiaj słyszy się o odniesieniach do niej. Wielokrotnie obijają nam się o uszy terminy takie jak podświadomość, tłumienie czy lapsus. Wszystkie te pojęcia pochodzą ze szkoły psychoanalitycznej.

W poniższym artykule przyglądamy się postulatom proponowanym przez psychoanalityków, by zrozumieć, na czym polega ten prąd. Jego początki pochodzą od Zygmunta Freuda.

Zależność pomiędzy psychoanalizą a psychologią

Teoria psychoanalityczna podaje, że zachowanie ludzi jest konsekwencją serii interakcji psychologicznych zachodzących na różnych poziomach świadomości: nieświadomości, przedświadomości i świadomości. Freud zyskał duże uznanie za stworzenie teorii psychoanalitycznej.

Z czasem koncepcje psychoanalityczne były coraz silniej kwestionowane, gdyż psychologia przyjęła bardziej naukowy, a mniej filozoficzny kierunek. Obecnie definiuje się psychoanalizę jako teorię, która służy zrozumieniu funkcjonowania ludzkiego umysłu w oparciu o nieświadomość.

Chociaż psychologia jako nauka oddzieliła się od teorii psychoanalitycznej, wiele koncepcji pochodzących z psychoanalizy wykorzystuje się w języku psychologii, by ilustrować zjawiska związane z myśleniem.

W dzisiejszej psychologii postrzega się psychoanalizę jako fundament, szczególnie jeśli chodzi o psychoterapię. Wielu psychologów sięga po psychoanalizę jako formę terapii, a nawet dokształca się w tym kierunku.

Jak działa psychoanaliza?

Głównym zasobem stosowanym w terapii psychoanalitycznej jest słowo. Podczas regularnych sesji (cotygodniowych), psychoanalityk pomaga pacjentowi skonfrontować się z przeszłością prowadząc dialog.

Największy nacisk kładzie się na dzieciństwo. W założenie chodzi o dotarcie do pewnych informacji, które tłumione są przez świadomość. W ten sposób pacjent ma szansę zaakceptować swoje przeszłe doświadczenia i złagodzić swoje reakcje.

Zdaniem Freuda, aparat psychiczny składa się z trzech wymiarów – ego, id i superego. Id reprezentuje wrodzone pragnienia jednostki, superego to produkt relacji jednostki z otoczeniem i poszukiwania równowagi pomiędzy pragnieniami a współżyciem ze społeczeństwem, podczas gdy ego to świadomość.

Psychoanaliza to długi proces terapeutyczny, który może trwać latami. Dla niektórych czas ten może okazać się zbyt długi. Krytycy tej teorii twierdzą, że nie ma sensu poddawać człowieka tak długotrwałej retrospekcji.

Głównym środkiem stosowanym w psychoanalizie jest słowo. 

Podstawy psychoanalizy

Każdy psychoanalityk powinien być w stanie leczyć pacjenta zgodnie z jego potrzebami. Dlatego też styl terapeutyczny zależy w dużej mierze od kierunku obranego przez specjalistę.

Istnieją pewne podstawowe zasady, o których należy pamiętać. By lepiej zrozumieć, jak funkcjonuje psychoanaliza, przyjrzyjmy się następującym założeniom:

• Przyczyna obecnych konfliktów często leży w nierozwiązanych problemach z dzieciństwa.
• Konflikty psychologiczne to konsekwencja procesów zachodzących w nieświadomości.
• Ukryte problemy powodują objawy.
• Proces psychoanalizy pomaga przekształcić elementy nieświadomości w świadomość. Dzięki temu jednostka ma szansę dotrzeć do rozwiązania problemu.

W ramach teorii psychoanalizy funkcjonuje także pojęcie popędu i tłumienia popędu, którym należy się bliżej przyjrzeć. Popęd to intensywne i niekontrolowane pragnienie, tęsknota, o której trudno przestać myśleć.

Popędy są pierwotne i wymagają zaspokojenia. Bywają one tłumione przez jednostki w związku z normami społecznymi i moralnością, którą każdy ma wpojoną. Tłumienie popędu to mechanizm zapobiegający zaspokajaniu popędów w sposób godzący w zasady współżycia.

Do czego służy psychoanaliza?

Proces psychoanalizy służy poznaniu własnej osobowości. Oparta na nim terapia funkcjonuje dobrze u osób doświadczających silnego, nawracającego złego samopoczucia emocjonalnego, gdyż pomaga im zrozumieć dokładne przyczyny problemu.

Gdy pacjent dociera do źródła cierpienia, odczuwa ulgę. Efekt rozwiania wątpliwości działa terapeutycznie. Z drugiej strony, u osób potrzebujących doraźnego rozwiązania kryzysowych problemów proces ten się nie sprawdza.

Jak już wspominaliśmy, teoria stworzona przez Freuda skupia się na nieświadomych aspektach osobowości, do których nie da się szybko dotrzeć. Jedną z głównych przeszkód stanowią mechanizmy obronne.

Freud ustalił, że gdy jednostka zaczyna się konfrontować z niewygodnymi myślami, w jej umyśle zachodzą zjawiska psychologiczne o charakterze obronnym. Jednak paradoksalnie mechanizmy obronne nieświadomości mają szkodliwe działanie, gdyż utrudniają dostęp do rzeczywistości.

Krytyka psychoanalizy

Teoria psychoanalityczna był wielokrotnie krytykowana ze względu na rzekomy brak rezultatów. Innymi słowy, w niektórych przypadkach powrót do dzieciństwa przynosił skuteczne rozwiązania bieżących konfliktów, w innych natomiast nie.

W związku z tym psychoanalizę uznano za nieoficjalną formę leczenia. Jednak w światowej psychologii korzysta się z pojęć pochodzących z tej teorii i pozostaje ona ważna na poziomie symbolicznym.