Pierścień Gygesa - ważna lekcja Platona

Pierścień Gygesa nasuwa pytanie odnośnie tego, co by było, gdyby ludzie mogli kraść, oszukiwać lub naruszać jakiekolwiek normy moralne, nie będąc widzianymi i karanymi. Czy nadal mieliby powód, by postępować słusznie?

Pierścień Gygesa i jego historia przedstawiona w księdze II platońskiego dzieła „Republika”, rodzi dość ciekawy dylemat etyczny. Czy ludzie są dobrzy i sprawiedliwi z natury? A może postępujemy właściwie jedynie w obawie przed karą?

Ta historia jest przedstawiona w rozmowie między Sokratesem a Glaukonem, bratem Platona. Obaj filozofowie dyskutują o pojęciu sprawiedliwości i przedstawiają w nim dwa przeciwstawne sobie stanowiska.

Sokrates z jednej strony twierdzi, że sprawiedliwość jest dobrem samym w sobie i że sprawiedliwi ludzie zawsze będą postępować zgodnie z normami etycznymi. Z drugiej strony jego rozmówca twierdzi coś przeciwnego i wychodzi z założenia, że sprawiedliwość jest jedynie użytecznym środkiem do zagwarantowania równości w społeczeństwie; dlatego każdy, kto ma możliwość popełnienia niesprawiedliwości bez bycia ukaranym, zrobi to bez zastanowienia.

Przyjrzyjmy się szczegółowo, z czego składa się ta historia, co ma do tego pierścień Gygesa i jakie etyczne refleksje można wyciągnąć z tych rozważań.

Pierścień Gygesa i jego historia

Gyges był skromnym greckim pasterzem, który służył królowi Lidii. Pewnego dnia pasł swoje stado na polu i zauważył głębokie na kilka metrów pęknięcie w ziemi, które powstało w wyniku trzęsienia ziemi.

Zdumiony tym, co właśnie zobaczył, Gyges zszedł do nowo otwartej szczeliny. Znalazł tam, między innymi, wydrążonego konia z brązu, w którym znajdowało się zwłoki większe od człowieka.

Zwłoki były nagie, a na jednym palcu miały złoty pierścień. Gyges wziął go i opuścił to miejsce.

Później Gyges przypadkowo odkrył, że jeśli obróci drogocenny kamień pierścienia na wewnętrzną stronę palca, może stać się niewidzialny.

Widząc, że pierścień ma taką moc, zaliczył siebie do grona pasterzy, którzy mieli stawić się przed królem. Przybywając do pałacu, uwiódł królową i przy jej pomocy pozbył się króla, obejmując tym samym tron.

Argument Glaucona

W opowieści, w której występuje pierścień Gygesa, Glaucon chce uwypuklić fakt, że gdybyśmy wszyscy mieli możliwość popełnienia niesprawiedliwych czynów i nikt nas wtedy nie widział ani za to nie ukarał, zrobilibyśmy to bez zastanowienia. W takim przypadku moglibyśmy popełnić haniebne czyny, takie jak znęcanie się nad kimkolwiek, zabicie kilku osób, kradzież… Krótko mówiąc, zdecydowalibyśmy się na bezkarne łamanie prawa.

Argumentem Glaucona jest to, że ludzie nie są z natury dobrzy. W przypadku braku kar regulujących zachowanie będziemy jego zdaniem szukać naszych własnych korzyści. Nawet jeśli oznacza to skrzywdzenie innej osoby.

Dlatego konieczne i pożyteczne jest posiadanie praw, które karzą niesprawiedliwe czyny. Tylko w ten sposób możemy uniknąć wyrządzania krzywdy innym, aby zapewnić sobie osobiste korzyści.

Glaucon argumentuje, że gdyby sprawiedliwy człowiek miał jeden z potężnych pierścieni, a drugi trafił do osoby niesprawiedliwej, nie moglibyśmy ich od siebie rozróżnić. Poczucie bezkarności skłoniłoby bowiem oboje do znęcania się nad innymi w celu uzyskania tego, czego chcą.

Tak więc Glaukon zakłada, że nikt nie jest sprawiedliwy z własnej woli, lecz jedynie z konieczności. A bycie sprawiedliwym nie jest dobrem dla nikogo w szczególności, ponieważ każdy staje się niesprawiedliwy, gdy tylko może to zrobić bez obawy, że zostanie zdemaskowany.

Dlatego niesprawiedliwość zawsze będzie korzystniejsza niż sprawiedliwość. Gdyby ktoś, mając taką moc a nie chciał nikogo skrzywdzić, wszyscy uznaliby go za nieszczęśnika i głupca.

Kontrargument

Warto zauważyć, że Platon nie podzielał poglądu Glaukona. W rzeczywistości bronił tego, że właściwie wyszkolony człowiek może być dobry i sprawiedliwy. Ponieważ wierzył, że Dobro jest prawdą. Że w takim stopniu, w jakim ludzie o tym wiedzieli, nie mogliśmy już działać inaczej, jak tylko odpowiednio.

Co więcej, Platon podkreśla, że zawsze w naszym najlepszym interesie będzie robienie tego, co sprawiedliwe lub słuszne. Dzieje się tak, ponieważ złe czyny niszczą nasze dusze i nasz charakter.

Poza koncepcjami Platona pamiętajmy, że większość ludzi ma szereg zasad moralnych. Takie, które regulują nasze zachowanie i zapobiegają zachowywaniu się jak psychopaci, gdybyśmy posiadali pierścień Gygesa.

Na przykład wiele osób byłoby niezdolnych do zabijania lub napaści na innych, nawet gdyby mieli taką moc w swoich rękach. W rzeczywistości możemy nawet założyć, że wielu używałoby pierścienia do czynienia dobra.

Innymi słowy, chociaż nie możemy zaprzeczyć, że istoty ludzkie są samolubne (niektórzy bardziej niż inni), prawdą jest również, że wielu troszczy się o zapewnienie innym dobra w jakimś stopniu.

Pierścień Gygesa w literaturze i filmie

Historia Pierścienia Gygesa przedstawia analogię do Władcy Pierścieni i Harry’ego Pottera. Twórcy tych dzieł przedstawiają bowiem swoich głównych bohaterów jako wyznawców integralnych i nienaruszalnych wartości moralnych. Nawet jeśli posiadaliby przedmioty, które mają moc uczynienia ich niewidzialnymi.

Ponadto w obu utworach występują dwie wzorcowe postacie: Gandalf i Dumbledore. Wykonują i chronią oni dobro za wszelką cenę. Obie postacie swoim dobrym zachowaniem przypominają myśl Platona i jego nauki etyczne. Twierdzą, że kiedy ludzie poznają Dobro, zawsze będą postępować zgodnie z nim.

A ty, co byś zrobił, gdybyś miał w rękach pierścień Gygesa?