Filozofia scholastyczna: charakterystyka i znaczenie historyczne

Filozofia scholastyczna była nurtem teologiczno-filozoficznym, który dominował w myśli średniowiecznej. Jej celem była integracja wiary i rozumu.

Filozofia scholastyczna to średniowieczny nurt filozoficzno-teologiczny. Koncentrował się na integracji rozumu z wiarą religijną, ale kładł większy nacisk na tę drugą. Jej początki sięgają IX wieku, ale była dominującą doktryną myślową w kulturze Zachodu aż do wieku XVI.

Jednym z najbardziej znaczących wkładów filozofii scholastycznej w historię myśli była jej metoda nauczania. Co ciekawe, zachowała się do dziś, ale z pewnymi nowoczesnymi i współczesnymi wariantami. Poniżej przedstawiono charakterystykę tego ruchu intelektualnego i jego historyczne znaczenie.

Czym jest filozofia scholastyczna?

Słowo scholastic pochodzi od łacińskiego scholasticus, co oznacza „uczony” lub „scholastyczny”. A także z greckiego scholastikos, co oznacza „poświęcić swój wolny czas na naukę”.

Filozofia scholastyczna była dominującym nurtem teologiczno-filozoficznym myśli średniowiecznej. Zasadniczo opierała się na integracji wiary i rozumu. Zawsze jednak istniało w niej wyraźne podporządkowanie rozumu wierze.

Początki filozofii scholastycznej datowane są na IX wiek i stanowią próbę harmonizacji teologii chrześcijańskiej z filozofią klasyczną (zwłaszcza Arystotelesa i Platona). Jednak w jej formowaniu znalazły miejsce także inne nurty filozoficzne, takie jak arabski i judaistyczny.

Do jej głównych przedstawicieli należą Anzelm z Canterbury (uważany za ojca scholastyki), Piotr Abelard, Aleksander z Hales, Albert Wielki, Jan Duns Szkot, Wilhelm z Ockham i Tomasz z Akwinu.

Etapy

Biorąc pod uwagę okresowe rozszerzanie się tego ruchu i różnorodność pojawiających się stanowisk, filozofię scholastyczną dzieli się zwykle na trzy etapy:

1. Od początku IX do końca XII wieku: charakteryzuje się kontrowersyjną dyskusją dotyczącą uniwersaliów i prowadzącą do opozycji między wyjaśnieniami i interpretacjami realistycznymi, nominalistycznymi i konceptualistycznymi.
2. Od XII wieku do końca XIII wieku: reprezentuje szczyt scholastyki i charakteryzuje się wejściem tekstów Arystotelesa do dyskusji filozoficznej. Zaczyna też odróżniać filozofię od teologii.
3. XIV wiek: rozpoczyna się okres upadku filozofii scholastycznej. W tym przypadku myśl tego nurtu powiodła – z jednej strony w stronę mistycyzmu, a z drugiej – w kierunku nauk przyrodniczych. Ponadto pojawiły się nowe prądy, które zerwały harmonię między wiarą a rozumem.

Czym się charakteryzuje filozofia scholastyczna

Podstawowe cechy filozofii scholastycznej można podsumować w następujący sposób:

• Głównym celem scholastyki była integracja wiedzy posiadanej oddzielnie przez rozum i objawienia chrześcijańskie.
• Wszelka myśl miała podlegać zasadzie autorytetu, a nauczanie mogło ograniczać się do powtarzania tekstów klasycznych, zwłaszcza Biblii (głównego źródła wiedzy). Jednak scholastyka zachęcała do rozumowania i spekulacji, wymagając ustrukturyzowanego schematu dyskursu, który można było wystawić na obalenie i przygotować obronę.
• W tym sensie filozofia scholastyczna sprzyjała metodzie nauczania opartej na rozumowaniu dialektycznym, czyli na wymianie argumentów i kontrargumentów w poszukiwaniu konkluzji lub syntezy. Celem było udzielenie odpowiedzi na pytania lub rozwiązanie sprzeczności.
• Każdy temat do zbadania był traktowany z wielką uwagą i poświęceniem, poprzez czytanie klasycznych tekstów i publiczną dyskusję.
• Odeszła od podejść empirycznych i metody naukowej. Dlatego mówi się, że scholastyka rozwinęła się w ramach sztywnych struktur myślowych.

Dla chrześcijaństwa filozofia scholastyczna była narzędziem zrozumienia wiary. Ten nurt filozoficzny został przyćmiony przez humanizm XV i XVI wieku. Od tego czasu zaczęto go postrzegać jako sztywny, formalistyczny i przestarzały sposób uprawiania filozofii.

Historyczne znaczenie scholastyki

Pomimo krytyki filozofii scholastycznej dobrze jest uznać, że ta szkoła myślenia była kluczowym elementem w powstawaniu nowoczesnej nauki.

To, co dziś znamy jako szkołę, zawdzięczamy temu ruchowi intelektualnemu. Zwłaszcza rygorystyczne metody czytania, eksponowania i kontrastowania tekstów, które nadal obowiązują w placówkach oświatowych.

Ze swojej strony scholastyka pozwoliła na wyraźne rozróżnienie między rozumem (filozofia) a wiarą (teologia), co później wpłynęło na myśl renesansu. Co więcej, rozdzielenie tych dwóch pojęć pośrednio sprzyjało rozłamowi między państwem a hierarchią kościelną.

Krótko mówiąc, istotą filozofii scholastycznej jest pogodzenie wiedzy generowanej przez rozum z przykazaniami zawartymi w pismach świętych i Kościele chrześcijańskim.