Eudajmonizm: co to jest, jego pochodzenie i cechy charakterystyczne

Eudajmonizm jest stanowiskiem etyczno-filozoficznym, które opiera moralne działania człowieka na szczęściu. Oznacza to, że jedynym sposobem na szczęście jest prawidłowe postępowanie.

Napisane i zweryfikowane przez filozof Maria Alejandra Morgado Cusati.

Ostatnia aktualizacja: 25 grudnia, 2022

Eudajmonizm to nurt filozoficzny, który łączy różne teorie etyczne. Utrzymuje, że szczęście jest dobrem najwyższym, które każdy chce osiągnąć. Aby to zrobić, musimy jednak działać poprawnie. Innymi słowy, będziemy szczęśliwi w takim stopniu, w jakim czynimy dobro.

Ale co to znaczy postępować właściwie? Poniżej pokrótce wyjaśnimy to podejście etyczne. Przybliżymy niektóre jego aspekty oraz powiemy, w jakich sytuacjach życia codziennego ta filozofia może się odzwierciedlać.

Czym jest eudajmonizm?

Eudajmonizm pochodzi od greckiego terminu eudajmonia, co oznacza „szczęście lub pomyślność”. Słownik języka polskiego PWN definiuje eudajmonizm jako pogląd etyczny, wg którego szczęście jest najwyższym dobrem i ostatecznym celem człowieka. Innymi słowy, stawia szczęście jako podstawę moralności.

W tym sensie eudajmoniści zakładają, że szczęście jest ostatecznym celem, który każdy człowiek pragnie osiągnąć. I że jedynym sposobem na jego osiągnięcie jest moralne postępowanie.

Istnieją pewne teorie etyczne, które uznano za podobne do eudajmonizmu, ponieważ opierają swoje normy moralne na realizacji pełnego szczęścia. Oto niektóre z nich:

• Hedonizm etyczny głosi, że każdy człowiek powinien dążyć do przyjemności i zmniejszać ból. Podobnie, opiera się na założeniu, że czerpanie przyjemności powinno pochodzić ze źródeł uznawanych za moralnie dobre. Można to osiągnąć namacalnie (poprzez zmysły) lub na płaszczyźnie duchowej.
• Stoicyzm proponuje, aby poszukiwanie szczęścia nie odbywało się w rzeczach materialnych ani w nadmiernych przyjemnościach. Zamiast tego znajduje się w racjonalnej kontroli pragnień, czynów lub namiętności, które mogą niepokoić duszę. Komu się to uda, osiągnie cnotę i pełne szczęście.
• Utylitaryzm natomiast głosi, że najlepszym działaniem jest to, które przynosi największe szczęście i dobrobyt jak największej liczbie ludzi.

Jak powstał eudajmonizm?

Uważa się, że eudajmonizm miał swój początek w starożytnej Grecji w VI wieku p.n.e.. W tym okresie powszechna była głęboka i krytyczna refleksja nad ówczesnymi zasadami moralnymi. Na tym gruncie wyłoniło się wiele różnych stanowisk etycznych, wśród nich eudajmonizm.

Za ojca i najważniejszego obrońcę eudajmonizmu uważa się jednak Arystotelesa (384 p.n.e. – 322 p.n.e.). Według tego myśliciela, jeśli czynimy dobro, będziemy w stanie osiągnąć szczęście. Z biegiem czasu wiele nurtów zaczęło uznawać eudajmonię za dobro nadrzędne. Należały do nich cyrenaizm, stoicyzm, neoplatonizm i utylitaryzm. Eudajmonizm został nawet wprowadzony do kościoła chrześcijańskiego przez św. Augustyna i św. Tomasza z Akwinu.

Istnieją dwa rodzaje eudajmonizmu

W zależności od zakresu szczęścia eudajmonizm został sklasyfikowany jako indywidualny lub społeczny. Każdy z tych typów i różnice między nimi opisano szczegółowo poniżej:

• Eudajmonizm indywidualny: można powiedzieć, że jest to klasyczna forma eudajmonizmu opracowana przez Arystotelesa. W tym przypadku dążenie do osobistego szczęścia jest celem ostatecznym. Dlatego ludzie muszą postępować właściwie, aby zapewnić sobie własne szczęście i satysfakcję.
• Eudajmonizm społeczny: potwierdza, że szczęście nie należy tylko do jednostki, ale obejmuje również zbiorowość. Ten rodzaj eudajmonizmu można znaleźć u filozofów utylitarystów. Według nich, działania będą dobre lub złe w takim stopniu, w jakim ułatwią lub utrudnią szczęście wszystkich lub jak największej liczby ludzi.

Warto wspomnieć o trzecim typie zwanym eudajmonizmem politycznym, według którego doktryna prawa i państwa ma się opierać na zasadzie szczęścia. Kant dokonał ważnej krytyki tej koncepcji, stwierdzając, że to nie szczęście, ale wolność według praw uniwersalnych powinna rządzić zasadą.

Główne cechy eudajmonizmu

Aby dać jaśniejsze pojęcie o eudajmonizmie, krótko podsumujemy tutaj jego główne cechy:

• Jest to stanowisko etyczne potwierdzające, że szczęście jest najwyższym dobrem, do którego dąży każdy człowiek.
• Normy moralne opierają się na pełnym szczęściu (indywidualnym lub zbiorowym).
• Życie i postępowanie zgodnie z rozumem powinno być najwyższą cechą poszukiwaną przez wszystkich ludzi.
• Kierowanie się pasjami (emocjami, uczuciami, uprzedzeniami) zazwyczaj nie prowadzi do szczęścia.
• Szczęście osiąga się poprzez właściwe używanie rozumu.

Główni przedstawiciele eudajmonizmu

Istnieje wielu eudajmonistycznych myślicieli, którzy pojawili się w całej historii. Wymienimy jednak kilku najbardziej wpływowych.

Arystoteles

Arystoteles jest jednym z pionierów tej teorii i jednocześnie najważniejszym eudajmonistą. Według tego greckiego filozofa będziemy sprawiedliwi i cnotliwi w takim stopniu, w jakim potrafimy znaleźć równowagę między dwiema przeciwstawnymi namiętnościami.

Na przykład, jak możemy postępować szczodrze? Według tego filozofa możemy to zrobić, znajdując złoty środek między hojnością a egoizmem. Oznacza to, że chodzi o znalezienie równowagi między zdystansowanym i altruistycznym podejściem do innych a wyłącznym zainteresowaniem własnym dobrem.

Możemy znaleźć tę równowagę poprzez rozum. Tak więc, jeśli zidentyfikowaliśmy te przeciwstawne tendencje i rozważymy naszą drogę po środku, będziemy w stanie osiągnąć szczęście.

Epikur z Samos (341 p.n.e. – 270 p.n.e.)

Myśliciel ten twierdził, że istoty ludzkie powinny zawsze szukać szczęścia. Szczęście można osiągnąć przez roztropność, trzeźwość i przyjaźń. Podobnie jak Arystoteles twierdził, że należy kierować się rozumem, aby unikać ekscesów, ponieważ mogą one prowadzić do późniejszych cierpień.

Ze swojej strony zakładał, że przyjemności duszy przewyższają przyjemności ciała. Obie muszą zadowolić się inteligencją. Ideałem jest osiągnięcie stanu dobrego samopoczucia, który nazwał ataraksją.

Nie był zwolennikiem rozpusty, ale też nie popierał wyrzekania się przyjemności cielesnych. Zamiast tego stwierdził, że należy szukać kompromisu i że należy zaspokajać cielesne pragnienia, o ile nie prowokują późniejszego bólu.

Jeremy Bentham (1748-1832)

Jeremy Bentham jest znany jako ojciec utylitaryzmu. Jego doktryna etyczna opiera się na cieszeniu się życiem, a nie na poświęceniu czy cierpieniu. W tym nurcie ostatecznym celem jest osiągnięcie jak największego szczęścia jak największej liczby ludzi .

Myśliciel ten stworzył nawet kalkulację szczęścia, algorytm, który mierzy stopień szczęścia wywołany przez dane działanie. Jest to również znane jako rachunek utylitarny lub rachunek hedonistyczny.

Eudajmonizm w codziennych czynnościach

Dzisiaj wielu ludzi postępuje zgodnie z zasadami eudajmonizmu, prawie na pewno nie wiedząc o tym. Oto niektóre sytuacje, w których ta postawa etyczna jest oczywista:

• Duże organizacje pozarządowe, które bezpłatnie świadczą swoje usługi, przyczyniając się do odbudowy środowiska.
• Nauczyciele i wychowawcy, którzy poświęcają swój czas na nauczanie, nie otrzymując za to żadnego wynagrodzenia finansowego.
• Osoba, która panuje nad swoimi emocjami w sytuacjach, które tego wymagają (ma to związek ze stoicyzmem).

Być może więc ten nurt filozoficzny miał wpływ na twoje istnienie, a ty nawet o tym nie wiedziałeś. Dowiedz się więcej na ten temat i oceń, czy jest to coś, co możesz zastosować w swoim codziennym życiu!