Jelito grube oraz jego niezwykła fizjologia

Dzięki ruchom robaczkowym jelita grubego, w jego wnętrzu przemieszczają się resztki pokarmu zawierające składniki odzywcze, które są wchłaniane przez ścianki tego narządu.

Przejrzane i zatwierdzone przez: pielęgniarka Leidy Mora Molina.

Napisany przez Equipo Editorial

Ostatnia aktualizacja: 13 kwietnia, 2023

Jelito grube to końcowy odcinek układu wydalniczego. Składa się z jelita ślepego, okrężnicy, odbytnicy i kanału odbytu. Wszystkie te części razem formują najkrótszy, a zarazem najgrubszy odcinek układu wydalniczego.

W początkowej części jelita grubego następuje wchłanianie elektrolitów oraz wody, a w odcinku dystalnym jelita gromadzony jest kał, który jelito grube przesuwa w kierunku odbytu za pomocą łagodnych skurczów propulsywnych i perystaltycznych.

Jelito grube i jego fizjologia

Podobnie jak w przypadku jelita cienkiego, w pracy jelita grubego można wyróżnić dwa rodzaje skurczów propulsywnych i masowych. Połączone ruchy mięśni okrężnych i podłużnych okrężnicy przesuwają masę kałową w stronę końcowego odcinka jelita grubego, którego niestymulowane części tworzą segmentowe zaułki, noszące nazwę ‘haustra’.

Po kilku minutach proces ten jest powtarzany przez kolejny odcinek jelita, a masa kałowa przesuwa się jeszcze bliżej odbytu. Podczas tego procesu, kał ma cały czas kontakt ze ściankami jelita, które pobierają z niego wodę i elektrolity.

Oprócz skurczów propulsywnych w jelicie grubym występują również tzw. masowe. Te z kolei pomagają przesuwać masę kałową wewnątrz jelita. Skurcze masowe występują zazwyczaj trzy razy dziennie i każdorazowo trwają ok. 30 minut.

Skąd się biorą skurcze jelit?

Skurcze masowe jelit są odpowiedzią na wypełniony żołądek i dwunastnicę (odruch żołądkowy i dwunastniczy). Czasem mogą jednak być reakcją na bodźce podrażniające jelito, co ma miejsce np. u pacjentów cierpiących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Rola zastawki krętniczo-kątniczej

Za pomocą skurczów, zastawka krętniczo-kątnicza zapobiega cofaniu się pokarmu z jelita grubego do końcowego odcinka jelita cienkiego. Kiedy jego ścianki rozprężają się, zastawka wysyła sygnał, dzięki któremu skurcze zwieracza ulegają przyspieszeniu, a skurcze ścianek jelit – spowolnieniu.

Jakie są skutki zaburzeń pracy jelita grubego?

Z kolei zbyt wolne skurcze sprawiają, że ścianki jelit wchłaniają zbyt dużą ilość wody z masy kałowej, czego skutkiem są m.in. zaparcia.

Odruch defekacyjny

Odruch defekacyjny to sygnał, dzięki któremu człowiek odczuwa potrzebę wydalenia z organizmu resztek niestrawionego pokarmu. Istnieją dwa rodzaje odruchu defekacyjnego:

• Odruch wewnętrzny – wywoływany przez jelitowy układ nerwowy (jest on zbyt słaby sam w sobie, żeby doprowadzić do wydalenia kału).
• Odruch przywspółczulny – wspomaga odruch wewnętrzny i wywołują go włókna nerwu miednicy.

Jak przebiega ten proces?

Kiedy kał dociera do odbytnicy, następnie zostaje wysłany sygnał powodujący rozszerzenie jej ścianek, co z kolei prowadzi do wysłania przez splot mięśniowy sygnału doprowadzającego.

Ta seria sygnałów wywołuje ruchy perystaltyczne w jelicie grubym, przesuwając masę kałową w kierunku odbytu. Zwieracz wewnętrzny zostaje automatycznie rozluźniony, natomiast zwieracz zewnętrzny jest zamykany i otwierany świadomie przez człowieka.

Jednocześnie w momencie, kiedy następuje stymulacja zakończeń nerwowych odbytu, przesyłają one sygnały wzdłuż rdzenia kręgowego oraz do układu nerwowego miednicy, dzięki czemu jelita są odpowiednio pobudzane do pracy, a wewnętrzny zwieracz się rozluźnia.

Jelito grube a wydzielanie śluzu

Jakie substancje są wydzielane w jelicie grubym?

Komórki śluzowe w ściankach i gruczołach Lieberkühna wydzielają substancję zawierającą jony wodorowęglanowe (pH > 8).  Substancja ta odpowiada między innymi za odpowiedni poziom pH w ściankach jelita.

Śluz wydzielany przez ścianki jelita grubego pełni trzy główne role:

• Chroni ścianki jelita przed możliwymi podrażnieniami wywołanymi kwasami zawartymi w masie kałowej (śluz ma pH> 8 ze względu na zawartość jonów wodorowęglanowych).
• Ponadto nadaje masie kałowej jednorodną formę.
• Chroni również jelita przed szkodliwym działaniem bakterii.

Jelito grube a wchłanianie substancji z pokarmu

Do jelita grubego wpada codziennie około 1500 ml pokarmu. Ścianki jelita wchłaniają głównie wodę i elektrolity zawarte w tej masie. Wydalany kał zawiera zatem zaledwie ok. 100 ml wody i pomiędzy 1 a 5 mEq jonów sodu i chloru.

Dzięki reakcjom chemicznym zachodzącym w jelicie grubym, wchłaniane są również potas oraz jony wapnia i magnezu.

Połączenia między komórkami jelita grubego są dużo węższe niż w innych odcinkach układu trawiennego, co zapobiega utracie jonów i wyższy poziom ich przyswajania.

W procesie wchłaniania sodu ważną rolę odgrywa aldosteron – powstały dzięki niemu gradient stężenia pozwala na wchłanianie wody w procesie osmozy.